حسین محمدزاده - دانشگاه فردوسی مشهد
طوبی سلیمانی ولیکندی - دانشگاه فردوسی مشهد

تریتیوم تنها ایزوتوپ رادیواکتیو هیدروژن، با نیمه عمر حدود ۳/۱۲ سال، موجود در ملکول آب است که می توان از آن برای تعیین سن آب در چرخه هیدرولوژیکی استفاده نمود. هرچند که آزمایش بمب های هیدروژنی به مقدار زیادی تریتیوم وارد اتمسفر و سپس وارد چرخه هیدرولوژیکی نموده است، اما در حال حاضر متوسط غلظت تریتیوم موجود در بارندگی های دنیا به حدود ۵TU  رسیده است. غلظت تریتیوم موجود در بارندگی به طول و عرض جغرافیایی، دما، ارتفاع و میزان رطوبت نسبی نیز بستگی دارد. هرچه میزان رطوبت نسبی بیشتر و دما کمتر و یا ارتفاع بیشتر باشد از غلظت تریتیوم کاسته می شود. در مقیاس جهانی مقدار غلظت تریتیوم در بارندگی در نیمکره شمالی بیشتر از نیمکره جنوبی بوده و در منطقه قطبی تقریبا ۴ برابر منطقه استوایی می باشد. اما در بارندگی های کشورهای همسایه ایران، کشورهای نزدیک به دریا (در کراچی، بحرین، آنکارا و آدنا) به دلیل افزایش بخار آب در جو، مقدار تریتیوم کمتری دارند. در این مقاله، غلظت تریتیوم در بارندگی ها و منابع آب زیرزمینی غرب استان کرمانشاه در آزمایشگاه ایزوتوپی دانشگاه واترلو کانادا اندازه گیری شده و سپس با استفاده از رادیوایزوتوپ تریتیوم، سن نسبی منابع آب زیرزمینی تعیین شده است. نتایج به دست آمده نشان می دهد که مقدار غلظت تریتیوم در بارندگی های غرب استان کرمانشاه حدود ۶ TU و در آب های زیرزمینی بسیار کمتر از این مقدار می باشد. با توجه به تقسیم بندی آب ها بر اساس غلظت تریتیوم، آب نزولات جوی غرب استان کرمانشاه جدید (مدرن) و آب منابع آب زیرزمینی در محدوده آب های اخیرا تغذیه شده و آب های نسبتا قدیمی یا ساب مدرن (آب های تغذیه شده قبل از سال ۱۹۵۰) به دست آمد. نمودار ترکیبی مقدار هدایت الکتریکی(EC)  و مقدار غلظت تریتیوم در آب های منطقه، نشان می دهد که با افزایش EC در جهت جریان، مقدار تریتیوم کاهش و سن آب زیرزمینی افزایش می یابد. سن منابع آب زیرزمینی در منطقه پاوه به دلیل توسعه کارست و انتقال سریع آب های زیرزمینی، کمتر از مناطق سرپل ذهاب و روانسر می باشد.

کلیدواژه: تریتیوم, سن نسبی, باران, منابع آب زیرزمینی, ایران, کرمانشاه