امین کرمی - گروه مهندسی تولید و ژنتیک گیاهی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه رازی، کرمانشاه
ایرج نصرتی - گروه مهندسی تولید و ژنتیک گیاهی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه رازی، کرمانشاه
غلامرضا محمدی - گروه مهندسی تولید و ژنتیک گیاهی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه رازی، کرمانشاه
علیرضا باقری - گروه مهندسی تولید و ژنتیک گیاهی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه رازی، کرمانشاه
سیروان بابایی - گروه زراعت و اصلاح نباتات دانشکده کشاورزی، دانشگاه کردستان

بررسی و شناسایی تنوع و ترکیب علف­های هرز در مناطق مختلف کشاورزی، می تواند در تعیین راهکارهای بهینه برای مدیریت علف­های هرز و شناخت نوع علف­های هرز مهاجم در مزارع آن منطقه مفید واقع گردد. ماشک خرزی Vicia hyricania یکی از مهمترین گیاهان هرز مشکل ساز به ویژه در مزارع گندم زمستانه و نخود به شمار می­رود. از این رو وضعیت پراکنش این گیاه هرز به روش نمونه گیری تصادفی در سال زراعی ۹۸- ۱۳۹۹ در ۳۰۰ مزرعه از مزارع گندم آبی و دیم (۲۵۰ مزرعه) و نخود دیم (۵۰ مزرعه) در شهرستان کوزران استان کرمانشاه مورد بررسی قرار گرفت. مولفه­های مربوط به فراوانی نسبی، غنای گونه ای، تراکم و یکنواختی نسبی و نیز شاخص­های تنوع و غالبیت اندازه گیری شد. بیشترین میانگین تراکم گونه ای با ۲/۳۵ بوته در متر مربع و بیشترین فراوانی نسبی ۳/۳۶ درصد مربوط به ماشک خرزی و کمترین میانگین تراکم گونه ای (۲۷/۰) و فراوانی نسبی (۲۶/۰) به ترتیب متعلق به گونه Tragopogon major و Melilotus albus Medic بود. همچنین غالب ترین گونه های پهن برگ شامل شیرپنیر (Galium tricornutum Dandy.)، ماشک خرزی، خردل وحشی (Sinapis arvensis L.) و سرشکافته (Cephalaria syriaca (L) Roemer & Schultes) بودند. شاخص یکنواختی در گندم زارهای آبی و دیم شهرستان کوزران استان کرمانشاه نشان می دهد که اختلاف بین گونه ها از نظر یکنواختی بسیار به هم نزدیک و در دامنه ۵۳/۰ خردل وحشی تا ۹۵%  خار مریم (Silybum marianum) متغیر بود. علاوه بر آن نتایج پهنه بندی از ۱۳۰۰ تا ۱۶۰۰ متر نشان داد که ارتفاع از سطح دریا تاثیر چندانی در تراکم اکوتیپ های ماشک خرزی و سایر گیاهان هرز گندمیان نداشته است. مقدار تنوع شانون- وینر، به میزان ۰۹/۴، و شاخص تنوع سیمپسون ۹۹/۰ و شاخص غالبیت سیمپسون ۸۷/۰ محاسبه شد. تفاوت در شاخص های تنوع گونه ای و غالبیت با میزان و نوع عملیات مدیریتی از جمله استفاده بیش از حد از نهاده های کشاورزی و مشکلات مدیریتی علف کش­ها در مزارع ارتباط داشت. از این رو ماشک خزری و شیر پنیر به عنوان گونه غالب در مزارع کرمانشاه و عمده ترین گونه مهاجم تشخیص داده شد.

تنوع, تراکم علف هرز, غالبیت, علف هرز مهاجم, ماشک خرزی