علی مومن - دانشگاه فردوسی مشهد
مینا نورزاده نامقی - دانشگاه فردوسی مشهد
سرور خرم دل - دانشگاه فردوسی مشهد

افزایش کارایی مصرف نیتروژن یکی از راه کارهای مهم بهبود تولیدات کشاورزی و کاهش خطر بروز آلودگی های زیست محیطی در راستای نیل به اهداف کشاورزی پایدار است. به منظور مقایسه اثر سطوح مختلف کودهای آلی و شیمیایی بر کارایی جذب، مصرف و بهره وری نیتروژن در گیاه دارویی اسفرزه (Plantago ovata Forsk.)، آزمایشی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با ۱۰ تیمار و سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد در سال زراعی ۹۱-۱۳۹۰ اجرا شد. تیمارها شامل سه سطح کود نیتروژن (۲۵، ۵۰ و ۷۵ کیلوگرم در هکتار)، سه سطح کود گاوی (۵، ۱۰ و ۱۵ تن در هکتار)، سه سطح ورمی کمپوست (۲، ۴ و ۶ تن در هکتار) و شاهد بودند. عملکرد دانه، زیست توده و محتوای نیتروژن زیست توده اندازه-گیری و سپس کارایی جذب، مصرف و بهره وری نیتروژن بر اساس آنها محاسبه شد. نتایج نشان داد که اثر تیمارهای مختلف بر تمامی صفات مورد مطالعه اسفرزه معنی دار بود. بیشترین عملکرد دانه و زیست توده اسفرزه برای تیمار شش تن در هکتار ورمی کمپوست به ترتیب با ۸/۵۴ و ۲/۹۸ گرم در متر مربع مشاهده شد. با افزایش مقدار کود، درصد و محتوای نیتروژن زیست توده افزایش یافت. بالاترین کارایی مصرف و بهره وری نیتروژن بر اساس عملکرد دانه و عملکرد زیست توده اسفرزه برای شاهد بدست آمد. بیشترین و کمترین کارایی جذب نیتروژن اسفرزه به ترتیب با ۹/۸ و ۰/۷ گرم نیتروژن جذب شده به ازای گرم نیتروژن موجود در خاک برای تیمار پنج تن در هکتار کود دامی و ۷۵ کیلوگرم نیتروژن حاصل شد. سطوح مختلف کود های آلی از نظر کارایی جذب و بهره وری نیتروژن در مقایسه با کود شیمیایی برتری داشتند. به طوری که مصرف کودهای آلی در مقایسه با کودهای شیمیایی باعث بهبود عملکرد، کارایی جذب و بهره وری نیتروژن شد، لذا می توان مصرف نهاده های آلی را به عنوان راهکاری پایدار برای بهبود رشد و عملکرد گیاهان دارویی نظیر اسفرزه در بوم نظام های زراعی مدنظر قرار داد که این امر علاوه بر بهبود کارایی مصرف نیتروژن، کاهش آلودگی های زیست محیطی را نیز تحت تاثیر آزادسازی تدریجی عناصر غذایی به دنبال دارد.

بهره وری نیتروژن, کشاورزی پایدار, گیاه دارویی, نسبت جذب نیتروژن