سرور خرم دل
رحمت اله قشم

این آزمایش با هدف بررسی اثر همزیستی میکوریزایی و سطوح کود نیتروژن بر اجزای عملکرد، عملکرد دانه و اسانس دو گونه دارویی رازیانه (Foeniculum vulgare Mill.) و زنیان (Carum copticum L.) در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد در سال زراعی ۸۹-۱۳۸۸ به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار اجرا شد. میکوریزا در دو سطح (تلقیح و عدم تلقیح) و کود نیتروژن (بصورت اوره) در سه سطح (صفر، ۵۰ و ۱۰۰ کیلوگرم در هکتار) به عنوان تیمار در نظر گرفته شدند. خاک حاوی میکوریزا (Glomus intraradices) به میزان ۲۰۰ گرم به ازای هر بوته در هنگام کاشت، در زیر بذر قرار داده شد. اوره در دو مرحله زمان کاشت و یک ماه پس از آن به خاک افزوده شد. صفات مورد بررسی شامل اجزای عملکرد (شامل تعداد شاخه جانبی، چتر، چترک، دانه وز وزن هزار دانه)، عملکرد بیولوژیک و دانه، شاخص برداشت و محتوی و عملکرد اسانس رازیانه و زنیان بودند. نتایج نشان داد که اثر ساده تلقیح با میکوریزا و نیتروژن بر اجزای عملکرد، عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک، شاخص برداشت و محتوی و عملکرد اسانس رازیانه و زنیان معنی دار (۰۱/۰≥p) بود. تلقیح با میکوریزا باعث افزایش ۳۵ و ۸۵ درصدی عملکرد دانه و بهبود ۳۴ و ۳۰ درصدی محتوی اسانس رازیانه و زنیان در مقایسه با شاهد شد. با افزایش مصرف نیتروژن، خصوصیات رشدی هر دو گونه دارویی بهبود و محتوی اسانس کاهش یافت. بطوریکه بیشترین عملکرد دانه رازیانه و زنیان در سطح ۱۰۰ کیلوگرم نیتروژن در هکتار به ترتیب برابر با ۴/۱ و ۸/۰ تن در هکتار و کمترین میزان آن برای تیمار بدون مصرف نیتروژن به ترتیب برابر با ۲/۱ و ۶/۰ تن در هکتار مشاهده شد. اثر متقابل همزیستی میکوریزایی و سطوح کود نیتروژن معنی دار نبود. بطور کلی، تلقیح با میکوریزا بدلیل توسعه سیستم ریشه ای و فراهمی عناصر غذایی بویژه فسفر باعث بهبود عملکرد کمی و کیفی هر دو گونه دارویی در مقایسه با شاهد شد. همچنین مصرف نیتروژن نیز با افزایش رشد رویشی، منجر به بهبود فتوسنتز و عملکرد کمی شد، ولی کاهش درصد اسانس را به دنبال داشت.

سیستم ریشه ای, فسفر, کشاورزی اکولوژیک, متابولیت ثانویه