محسن جهان - گروه زراعت و اصلاح نباتات، دانشکده کشاورزی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران
معصومه آریایی - گروه محیط زیست، دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست، دانشگاه تهران، تهران، ایران
محمد بهزاد امیری - گروه زراعت و اصلاح نباتات، دانشکده کشاورزی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران
حمیدرضا احیایی - گروه زراعت و اصلاح نباتات، دانشکده کشاورزی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

استفاده از گیاهان پوششی و ریزوباکترهای محرک رشد گیاه از جمله عوامل موثر در ارتقاء سلامت کشت بوم ها به شمار می روند. به منظور بررسی اثر گیاهان پوششی و کودهای بیولوژیک بر خصوصیات کمی و کیفی کنجد (Sesamum indicum L.)، آزمایشی در سال زراعی ۸۹-۱۳۸۸ در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد به صورت کرت های خرد شده در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار انجام شد. گیاهان پوششی (کشت و فقدان کشت خلر و شبدر ایرانی) و چهار نوع کود بیولوژیک مختلف (شامل: نیتروکسین (دارای باکتری های Azotobacter sp. و Azospirillum sp.)، بیوفسفر (دارای باکتری های Bacillus sp. و Pseudomonas sp.)، بیوسولفور (Thiobacillus spp.) و شاهد (عدم استفاده از کود)) به ترتیب در کرت های اصلی و فرعی قرار گرفتند. نتایج آزمایش نشان داد که اثر گیاهان پوششی بر تعداد و وزن دانه در بوته، عملکرد بیولوژیک و عملکرد دانه معنی دار بود، به طوریکه باعث افزایش نه درصدی عملکرد دانه شد. به طور کلی، کودهای بیولوژیک در اکثر صفات مورد مطالعه در مقایسه با شاهد برتری داشتند. تیمارهای نیتروکسین، بیوفسفر و بیوسولفور به ترتیب باعث افزایش ۴۴، ۲۸ و ۲۶ درصدی عملکرد بیولوژیک نسبت به شاهد شدند. اثرات متقابل گیاهان پوششی و کودهای بیولوژیک بر تمامی صفات مورد مطالعه معنی دار بود. بیشترین و کمترین شاخص برداشت به ترتیب در تیمارهای گیاه پوششی به علاوه بیوسولفور (۱/۲۲ درصد) وکشت و فقدان کشت گیاهان پوششی به علاوه شاهد (۳/۱۵ درصد) بدست آمد. بیشترین درصد روغن و پروتئین دانه به ترتیب در تیمارهای گیاه پوششی به علاوه بیوسولفور (۴/۴۲ درصد) و گیاه پوششی به علاوه بیوفسفر (۵/۲۲ درصد) حاصل شد. به طور کلی، یافته های این پژوهش نشان داد که با استفاده از گیاهان پوششی و کودهای بیولوژیک به عنوان جایگزینی بوم سازگار برای کودهای شیمیایی در کنار دست یافتن به مزایای ناشی از گیاهان پوششی، می توان یک نظام زراعی متکی بر نهاده های طبیعی طراحی و اقدام به تولید سالم کنجد نمود.

بیوسولفور, روغن دانه, کود بیولوژیک