فرزان رسول زاده - دانشجوی دکتری، گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران غرب، تهران، ایران.
آزاده شاهچراغی - دانشیار، گروه معماری، دانشکده عمران و هنر و معماری، واحد علوم تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
علیرضا بندرآباد - دانشیار،گروه شهرسازی، دانشکده معماری و شهرسازی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

عواملی همچون کاهش انسجام و همبستگی اجتماعی و کاهش سطح اعتماد و مشارکت های فردی و اجتماعی، بخشی از آن، از معماری نامناسب فضاهای عمومی مجتمع های مسکونی نشات گرفته است که به علت عدم تمایل حضور افراد و عدم امکان برخوردهای رو در رو و کمرنگ شدن فعالیت های جمعی و رفتارهای تعامل گرا در این عرصه ها منجر شده است، که به صورت روزافزون موجب کاهش سرمایه اجتماعی شده است. ضرورت پرداخت به مفهوم سرمایه اجتماعی به عنوان مجموعه روابط، شبکه ها و هنجارها، و ارتقاء کیفیت محیط، به عنوان بستری که امکان فعالیت های جمعی و تعاون و همکاری بین افراد را فراهم می آورد، بیش از پیش آشکار می شود. هدف این پژوهش یافتن متغیرهایی است که بتوانند محیط کالبدی- فضایی مجتمع های مسکونی را در جهت اجتماع پذیری و حضورپذیری و ارتباط هر چه بیشتر افراد سوق دهد. برای تحقق این هدف روش تحقیق، توصیفی تحلیلی و از نوع کمی و پیمایشی است، که در مرحله اول اطلاعات مرتبط با متغیرهای کیفیت محیطی-کالبدی و حضورپذیری با مطالعات کتابخانه ای و میدانی، و در مرحله بعد متغیر سرمایه اجتماعی از مبانی نظری استخراج شده است و ابزار گردآوری اطلاعات، پرسشنامه محقق ساخت است. جامعه آماری دو تا از مجتمع های واقع در تهران و حجم نمونه با استفاده از جدول مورگان، ۲۴۸ نفر انتخاب شده است. با توجه به اطلاعات اخذ شده از ساکنان و تجزیه و تحلیل داده های اکتسابی و بهره گیری از نرم افزار تحلیل آماری Spss، از تکنیک مدل سازی معادلات ساختاری در نرم افزار Amos، استفاده شده است. یافته های تحقیق نشان می دهد که بین متغیرهای کیفیت محیطی-کالبدی و حضورپذیری رابطه ای قوی و مثبت و تاثیرگذار وجود دارد. و همچنین بین متغیرهای حضورپذیری فضا و سرمایه اجتماعی نیز رابطه ای قوی و معناداری موجود است. بین دو متغیر کیفیت محیطی-کالبدی و سرمایه اجتماعی ارتباط مثبت است. در نتیجه وجود فضاهای اجتماع پذیر و حضورپذیر و فضاهایی که برخورد رو در رو افراد را در مجتمع های مسکونی فراهم می آورند با گذشت زمان ارتقا سرمایه اجتماعی را فراهم می آورند.

واژه های کلیدی: سرمایه اجتماعی, محیط کالبدی عمومی, حضورپذیری, مجتمع های مسکونی