حسین سلطانی قدیم - دانشگاه بین المللی امام خمینی
رضا چهرقانی - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی د انشگاه بین المللی امام خمینی

کتاب «افسانه گلریز» اثر ضیاءالدین نخشبی، شاعر و نویسنده قرن هشتم، اثری عاشقانه است که با تلفیقی از نظم و نثر نوشته شده و وجوهی از فرهنگ عامه روزگار مولف را بازتاب می دهد. باتوجه به اینکه کتاب یاد شده-برخلاف طوطی نامه اثر دیگر مولف- کمتر شناخته شده و مورد مطالعه قرارگرفته است، ضرورت دارد این متن داستانی از زوایای گوناگون از جمله مطالعات سبک شناسانه مورد مطالعه و بررسی قرار گیرد. مقاله پیش رو در پاسخ به این ضرورت کوشیده است، سطح زبانی «افسانه گلریز» را بررسی و ویژگی های آوایی، واژگانی و نحوی این اثر را کشف، استخراج، طبقه بندی و تحلیل نماید. نتایج حاصل از تحقیق که با روش توصیفی-تحلیلی صورت گرفته، نشان می دهد که در این متن، انواع فرایندهای واجی به کار رفته است؛ اما فراوانی آن به اندازه متن­های قرن­های قبل نیست. انواع سجع، تضمین­المزدوج، موازنه، انواع جناس، واج­آرایی، تکرار و تتابع اضافات با هدف تقویت موسیقی سخن به کار رفته است. در این اثر واژگان حسی فراوانی بیشتری دارد و سبک آن شفاف است. همچنین وجود واژگان مهجور عربی فراوان، تعدادی واژه مهجور فارسی و ترکیب­سازی­های بدیع از دیگر ویژگی های سبکی افسانه گلریز محسوب می شود. سبک کتاب هیجان­انگیز و عاطفی و بسامد جمله­های عطفی فراوان است؛ سخن با شتاب همراه است و نثر ضرباهنگی پویا دارد. جمله­ها در این کتاب معمولا ساده و کوتاه ا ند و جمله­های مرکب بسامد کم تری دارند. بیشتر جمله­ها وجه اخباری دارند و گاه تقدیم اجزای جمله موجب نشانه­دار شدن چیدمان گشته است. فراوانی فعل­های ساده و فعل­های ماضی، حذف فعل به قرینه و بسامد بالای قید از ویژگی های سبکی اثر است که موجب طولانی شدن جمله ها شده است. ­

نثر فارسی قرن هشتم, افسانه گلریز, ضیاءالدین نخشبی, سبک شناسی, سطح زبانی