حمیدرضا اردستانی رستمی - گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد دزفول، دانشگاه آزاد اسلامی، دزفول، ایران
عباس عشیری لیوسی - دانش آموخته زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید چمران اهواز

از گذشته تاکنون، میان پژوهندگان درباره این که باب برزویه طبیب دربردارنده آرای مانویان است یا خیر و نسبت دادن آن به ابن مقفع که به مانوی بودن شهره بود، اختلاف نظر است. پژوهش پیش رو، با تحلیل باب برزویه و قراردادن آن در ترازوی سنجش با آموزه های مانوی، درپی مشخص کردن چنین آموزه هایی در باب برزویه است. برای این هدف، به سه موضوع کلان؛ یعنی شکاکیت دینی، زهدگرایی و تمثیل ها توجه شده است. آنچه از بررسی و تحلیل درون مایه های مانوی در ذیل سه گانه یادشده به دست خواهد آمد، نخست این که در بحث شکاکیت دینی، گزاره گزینش ماحصل دین ها، یعنی تعبیر «زبده همه ادیان» در باب برزویه، در پیوند با گزینش گری مانویت و استفاده مانی از آثار و باورهای همه ادیان در جهت ساماندهی کیش خود است. در پیوند آموزه های زهدگرایانه باب برزویه با عقاید مانوی نیز باید به آفرینش اهریمنی تن انسان، آرزوی رهایی از زندان تن، باور به رنج آمیز بودن زندگی، ترک همبستری با زن، ترک جادوگری، پرهیز از آزار رساندن به انسان و حیوان اشاره کرد. در موضوع تمثیلات نیز هشدار باب برزویه درباره توجه به لذت های حواس به عنوان مانع اصلی سعادت، در تناسب با آموزه های مانوی و دنیاگریزی آنهاست. با تکیه بر شواهد متنی و سنجش آنها با آموزه های مانوی، در سراسر باب برزویه، بیننده مضمون هایی هستیم که در پیوند و همسویی با باورهای مانوی است

کلیله و دمنه, باب برزویه طبیب, مانویت, ابن مقفع