احمد رضایی - استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه قم

بحث درباره فصاحت و بلاغت دستگاه ­های گوناگون متن از قبیل دستگاه واژگانی، نحوی و بلاغی از دیر باز مورد توجه پژوهشگران و منتقدان آثار ادبی بوده است. در مطاوی هر یک از کتاب های بلاغی، درباره چنین موضوعاتی بحث شده است و همه آنان بر فصاحت و بلاغت ساختارهای مختلف متن و دوری از ابهام تاکید کرده اند. بحث اصلی نیز درباره این مساله است که: سخن باید در نهایت فصاحت و دوری از هر گونه پیچیدگی به مخاطب عرضه شود؛ گذشته از این می­ توان گفت مبحث فصاحت و بلاغت در چنین کتاب هایی عمدتا ذوقی و استحسانی است و تعریف و چارچوب دقیقی برای آن ارایه نشده است؛ امروز نمی­ توان با همان معیارها، متون را نقد و ارزیابی نمود. در دوران کنونی «مقوله ابهام در ادبیات» توجه بسیاری از منتقدان را به خود معطوف داشته است تا جایی که افرادی مانند امپسون به تالیف کتاب مستقلی در این باره مبادرت کرده اند؛ منتقدان ادبی در دوران معاصر نیز بر این مقوله تمرکز نموده و آن را در حوزه­ های مختلف ادبیات بویژه در حوزه­ های معنایی بررسی کرده اند. در این پژوهش، نگارنده، ضمن مرور مختصر مقوله فصاحت و بلاغت در ادب فارسی و بررسی دیدگاه­ های صاحب نظران معاصر درباره ابهام، ابهام­ هایی را که از طریق ساختارهای بلاغی، بویژه تشبیه، حاصل می­شود، با ذکر شواهد بررسی نموده و به این نتیجه می رسد که بسیاری از ابهام­ های دستگاه بلاغی شعر معاصر، از ابهام در ساختارهای تشبیهی ناشی می­ شود.

فصاحت و بلاغت, ابهام, شعر معاصر, تشبیه