مریم حسینی - دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه الزهراء

مولانا در سرودن مثنوی و غزلیات بی مانند خود از واژه­ ها و ترکیبات به صورت تازه ­ای استفاده کرده و مفهوم و معنای تازه ­ای به آنها بخشیده است. دسته ­ای از آن­ها را می توان در مجموعه ترکیب ­های تازه زبان فارسی طبقه بندی کرد و دسته ­ای از آن­ها در زمره امثال و کنایات قرار می­ گیرند، و بعضی به صورت رمز و سمبل در دیوان پیدا می­ شوند. از جمله واژه­ هایی که در زبان استعاری مولانا صورتی رمزی و نمادین می­ یابد واژه نردبان است. مولانا نه تنها با ترکیبات تازه ­ای که با این کلمه می ­سازد به غنای زبان فارسی کمک می­ کند، بلکه با کاربرد نمادین آن حال و هوای تازه ­ای هم به آن دسته از غزلیات خود می­ بخشد که به نوعی در جهت رسیدن به بام آسمان و عرش الهی و دیدار با آن برترین است. مقاله حاضر ابتدا به بررسی چگونگی کاربرد واژه نردبان در زبان کتب مذهبی چون قرآن و کتاب مقدس می­ پردازد و پس از آن با استفاده از شواهدی از ادعیه و احادیث ثابت می­ کند که نردبان از سمبل­ های دینی و عرفانی Transcendental جهانی و اسلامی و ایرانی است. پس از آن به ترکیباتی که در شعر فارسی پیش از مولانا ساخته شده اشاره می­ شود. با این واژه در زبان فارسی مثل ­هایی ساخته شده که با استناد به کتاب­ه ای امثال و حکم بعضی از آنها ذکر می ­شود. نردبان و ترکیبات آن بخصوص در شعر سنایی و عطار مورد مداقه و مطالعه قرار می­ گیرد و پس از آن کاربرد استعاری و رمزی آن در مثنوی و غزلیات شمس بررسی می­ شود.

نردبان, مولانا, غزلیات شمس, مثنوی, زبان عرفانی