سیدحسن مطیئی لنگرودی - استاد دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران
مجتبی قدیری معصوم - استاد دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران
محمد رضا رضوانی - استاد دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران
عبدالحمید نظری - استادیار دانشگاه پیام نور واحد گنبدکاووس
بهمن صحنه - دانشجوی دکترای جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه تهران

محوریت انسان در فرایند توسعه در مناطق روستایی از مهم‎ترین ابزارهای توسعه به‎شمار می آید؛ زیرا ویژگی های نیروی انسانی به لحاظ کمی و کیفی از جمله عوامل موثر در جریان توسعه‎ی روستایی شمرده می شود. افزایش جمعیت و کمبود فعالیت های اشتغال زا در نواحی روستایی، موجب آسیب پذیری خانوارهای روستایی شده و بیشتر مهاجرت روستاییان به نواحی شهری، به‎دلیل نبود اشتغال و درآمد برای گذران زندگی خانوار است. در چنین شرایطی، بسیاری از جوانان روستایی از مهاجرت موقت به‎مانند راهبردی برای مقابله با پدیده‎ی بیکاری استفاده می کنند و پس از سپری کردن یک بازه زمانی برای کسب مهارت و سرمایه‎ی کافی، به نواحی روستایی باز می گردند. هدف پژوهش حاضر، تحلیل این نوع از مهاجرت ها (مهاجرت بازگشتی) با تاکید بر رویکرد معیشت پایدار روستایی و بررسی آثار آن بر سرمایه های انسانی، مالی، فیزیکی، اجتماعی و طبیعی افراد مهاجر بازگشته و پیامدهای پس از بازگشت افراد مهاجر و تنوع فعالیت های اقتصادی در نواحی روستایی است. مطالعات انجام شده در این زمینه نشان داده است که در ۹ روستای شهرستان آق قلا، بازگشت مهاجران به نواحی روستایی مشاهده می شود؛ بنابراین تمامی این روستاها که ۶۲ مورد مهاجر بازگشته دارد، بررسی شده است. روش پژوهش، پیمایشی و تکمیل پرسش‎نامه و گفت‎وگو با مهاجران بازگشته است. با استفاده از آماره توصیفی T و Z به تحلیل نتایج پرسش‎نامه در محیط نرم افزاری SPSS پرداخته شد و از نرم افزار ARCGIS برای تهیه‎ی نقشه استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان می دهد که مهاجرت موقت نیروی جوان روستایی، مهم‎ترین راهبرد به‎کار رفته برای اداره‎ی زندگی بوده است و پس از کسب مهارت و بازگشت به نواحی روستایی، تفاوت چشمگیری در سرمایه های انسانی، مالی، فیزیکی، اجتماعی و طبیعی افراد بازگشته رخ داده است. مهم‎ترین پیامدهای این نوع از مهاجرت کسب درآمد بیشتر، افزایش رفاه زیستی، کاهش آسیب پذیری، بهبود امنیت غذایی، بهبود شان و منزلت انسانی برای مهاجران بازگشته به روستاها بوده است.

بازگشت مهاجران, توسعه روستایی, شهرستان آق قلا., معیشت پایدار