دین به راستی و نیک اندیشی، از خود رها شدن و در جذبه ای معنوی به حقیقت پیوستن است؛ این روایت عاشقانه­ی دین­ورزی نزد عارفان ایرانی است، آنان در دین بر عشق پای فشرده اند و دیگران را نیز بدان سفارش کرده­اند. کشش و جذبه، همواره دستاورد فضایی است که از عشق شکل می گیرد؛ بنابراین، دین با این تعبیر، جز با عشق، سامان نمی یابد. سنایی پدر شعر صوفیانه­ی فارسی- که با اندیشه ای عارفانه، به پیکره­ی  شعر فارسی رنگی دیگر پاشید، بارها در شعر خود از درد دین و دین استوار به عشق، سخن گفته است و از اهل روزگار خود به خاطر بی دردی و بیگانگی با عشق، نالیده است. این گلایه­مندی منتقدانه گاه وی را بر آن داشته که هموطنان دیندار و مسلمانش را به دین ورزی و مسلمانی، دعوت کند! این جستار با شیوه­ی تحلیل متن، در پی  راز گشایی از مفهوم دین ورزی عاشقانه نزد سنایی و علت نالیدن و درد دین داشتن اوست؛ به گمان سنایی بی­عشق، دیو جای دین را می گیرد. از نظر گاه سنایی، درد دین، درد عشق­آکند فرخنده ای است که پرورده ی بینشی قرآنی است. این بینش، پارادوکس به مسلمانی خواندن مسلمانان را شکل می دهد.

سنایی, دین ورزی عاشقانه, درد دین, عشق, عروس دین, دیو دین