تاکنون مقالات و کتب بسیاری به شرح تاریخ اصفهان پرداخته­اند اما در میان این آثار به تحول تاریخی و ریشه­ی این واژه به ندرت اشاره شده است. از آنجا که بسیاری از نام­ مکان­های جغرافیایی به علت روایات­مختلف، مورد تردید است و در موارد بسیاری برای پی­بردن به شکل اصیل این گونه واژه­ها­، تحول آوایی آن به کمک ما می­آید؛ در نتیجه، در بررسی این مقاله ابتدا بر متون جغرافیای تاریخی نویسندگان پیش از اسلام و بعد از اسلام تکیه شده، سپس در مورد تحول آوایی نیز از نظریات زبانشناسان مطرح آلمانی موجود در منابع کتابخانه­ای، استفاده­ کرده­ایم. در این مقاله، در آغاز به ذکر خلاصه­ای از تاریخچه و واژه ی اصفهان همراه با معنی آن در متون تاریخی پرداخته­ایم و به دنبال آن به تحول آوایی دو واژه ی "سپاه و اسب" به صورت بازسازی شده از هند و اروپایی تا فارسی­نو اشاره شده است. در نتیجه­گیری هم بر اساس تحول آوایی این دو واژه، سپاه را با واژه ی اصفهان مرتبط دانسته­ایم.

جی, اسپادانا, اسپه دان, فارسی باستان, اوستا