یحیی بوذری نژاد - دانشیار گروه علوم اجتماعی اسلامی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، تهران، ایران
محمدحسین جمال زاده - دانشجوی دکتری دانش اجتماعی مسلمین دانشگاه تهران، تهران، ایران.
سعید آریان پور - دانش آموخته کارشناسی ارشد دانش اجتماعی مسلمین دانشگاه تهران، تهران، ایران

یکی از افرادی که در دوران سلطنت صفویه درحالی که بالاترین منصب مذهبی را در حکومت داشت، به آسیب شناسی دینی صفویه دست یازید، ملا محمدباقر سبزواری مشهور به محقق سبزواری است. او در کتاب روضهالانوار عباسی که به درخواست شاه عباس دوم نوشت، تلاش کرد علاوه بر ذکر رهنمودهایی برای اداره حکومت و اصولی برای مملکت داری، آسیب هایی را که صفویه بدان دچار بود، بیان کند. پژوهش حاضر درصدد پاسخ به این پرسش است که از منظر محقق سبزواری در کتاب روضهالانوار عباسی، صفویه دچار چه آسیب هایی بوده است؟ ازاین رو با استفاده از روش توصیفی تحلیلی و با گردآوری کتابخانه ای داده ها، به یافته های زیر رسیده ایم: آسیب شناسی دینی سبزواری از صفویه، در پنج زمینه آسیب شناسی دین، معرفت دینی، جامعه دینی، دین داری، نهادهای دینی دسته بندی می شود. اندیشه اصلاحی در روضهالانوار عباسی او مبتنی بر حکمت عملی اسلام است و رویکرد عدالت محورانه و مهرورزانه در قبال عامه مردم در آن مشهود است. همچنین باید موضوع کتاب روضهالانوار عباسی را تدوین و تحقق الگوی سیاست ورزی مومنانه دانست که مبتنی بر اعتقادات و احکام و اخلاق اسلامی، شیوه ای از امربه معروف و نهی ازمنکر اجتماعی را به دست می دهد. سبزواری در بسیاری موارد با بیانی کنایی، منظور خود را گفته و در برخی موارد هم به تصریح مستقیم آسیب ها پرداخته است. سبزواری برای رفع آسیب های مذکور و حفظ و بقای حکومت، سه عامل را دخیل می داند که برخاسته از مبانی خاص اندیشه سیاسی اوست: ۱. عامل باطنی: اصلاح رابطه باطنی (معنوی) حاکم با خداوند؛ ۲. عامل ظاهری: اصلاح رابطه حاکم با مردم و دولت مردان در رعایت اصول مملکت داری؛ ۳. عامل ظاهری و باطنی: عدالت ورزی و مهروزی با مردم و مبارزه با ظلم و ظالم.

محقق سبزواری, صفویه, ایران, شاه عباس دوم, روضه الانوار عباسی, حکمت عملی, آسیب شناسی دینی