ابراهیم امیدی - کارشناسی ارشد علوم قرآن مجید، دانشگاه علوم و معارف قم ، رتبه اول علمی - پژوهشی دانشکده علوم قرآنی قم ،
مهدی داوری دولت آبادی - استادیار و عضو هیات علمی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم ، قم

سازگاری کلام با مقتضای حال مخاطب به نحو شایسته در قرآن کریم به کار رفته است و از این حیث کلامی بی نظیر است ؛ یکی از جنبه های نوآورانه و مبتکرانه بیان قرآن، ملابست و همراهی به هنگام، با مخاطبین و رعایت و ملاحظه حال آنان با توجه به زمان، مکان و شرایط ناهمگون، از حیث اطناب است ، اطناب به معنای سخن گسترانیدن و تمدید کلام در مقابل ایجاز به معنای تلخیص سخن است و لازمه هر دوی آنها، هوش مخاطب می باشد، یعنی مقتضای حال مخاطب در جایی خلاصه گویی اما در ناحیه دیگر، اطناب را می طلبد؛ در غیر این صورت کلام علاوه بر عدم تاثیرگذاری برای مخاطبین نیز قابل پذیرش هم نخواهد بود؛ هر یک از آیات مشتمل بر اطناب در قرآن کریم دارای بار معنایی از حیث گستردگی کلام بوده و مطابق با میل مخاطب بیان شده است ؛ بنابراین ، این تحقیق با موضوع: »اطناب در قرآن کریم و مقتضای حال مخاطب « با ابزار کتابخانه ای و به روش توصیفی - تحلیلی ، با هدف تبیین ارتباط بین گستردگی آیات و حال مخاطب صورت گرفته است ؛ نمونه ها و مصادیق زیادی در قرآن کریم به این امر پرداخته و محصول این تحقیق هم توجه به بیان و گسترش آن در مقام سخن به منظور تفهیم حقیقی مطلب به مخاطبین و اصل وحیانی بودن کلام الهی است .

قرآن، اطناب، اقتضاء، حال مخاطب .