فرشته جهانی - استاد مدعو گروه تاریخ دانشگاه ایلام
محمدامیر احمدزاده - استادیار گروه تاریخ پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

یکی از مهم ترین چالش ها و مباحث مطروحه در آثار و اسناد نخبگان سیاسی پسامشروطه ایران، بحث از تحولات اقتصادی آمریکا به ویژه صنعت نفت بوده است. پس از اکتشاف اولیه نفت در ایران در دوره مظفرالدین شاه قاجار، شاهد ظهور و بروز نخبگان سیاسی هستیم که بتدریج تمایل داشتند در این عرصه به الگوی پیشرفت آمریکا (به مثابه نیروی سوم) اتکاء کنند و از این روش و راهکارها برای ترقی ایران بهره بگیرند. نوشتار حاضر با رویکرد تحلیل تاریخی و براساس تفسیر متون مطبوعاتی و اسناد منتشر نشده در پی آن است تا روشن سازد چگونه ترقی خواهان و اصحاب رسانه توانستند مقامات دولتی را متقاعد کنند که از آمریکا در صنعت نفت الگوبرداری کنند؟ دستاورد بحث نشان می دهد که ایرانیان بعد از انقلاب مشروطه و به دنبال نوشته های متجددین با شکوفایی صنعت نفت آمریکا و تاثیر آن بر اقتصاد این کشور آگاه شدند که این سنخ از آگاهی ها سبب شد تا نخبگان علمی و سیاسی بیش از پیش به ناآگاهی فنی ایرانیان در حوزه صنعت نفت و وضعیت نابسامان مدیریتی منابع زیرزمینی خود پی ببرند. بدین ترتیب، ضمن کسب رویکرد مقایسه ای و تطبیقی درباره دستاورد آمریکا و ایران از حوزه نفت، به انتقاد و نگارش متون انتقادی برای اثرگذاری بر اذهان دولتمردان پرداختند.دولتمردان ایران نیز متاثر از فضای نوشتارهای متجددین و به دنبال اخذ آگاهی ها و درک اهمیت این مسئله بر آن شدند تا به کمک دیپلمات های خود در آمریکا گام های عملی برای الگوبرداری و ورود دستاوردهای آمریکا به ایران بردارند که در این مسیر با چالش های متعدد عوامل خارجی مواجه شدند.

دوره مشروطه, صنعت نفت, نخبگان سیاسی, آمریکا, ایران