لیلا اکبری - گروه مهندسی تولید و ژنتیک گیاهی، دانشکده علوم و مهندسی کشاورزی، پردیس کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه رازی، کرمانشاه ایران.
کیانوش چقامیرزا - گروه مهندسی تولید و ژنتیک گیاهی، دانشکده علوم و مهندسی کشاورزی، پردیس کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه رازی، کرمانشاه ایران.
عزت اله فرشادفر - گروه مهندسی تولید و ژنتیک گیاهی، دانشکده علوم و مهندسی کشاورزی، پردیس کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه رازی، کرمانشاه ایران.

مقدمه: گندم دوروم به عنوان هشتمین محصول مورد کشت در دنیا جهت تولید اسپاگتی و ماکارونی کاربرد زیادی دارد. هم چنین از روش­های کشت درون شیشه­ای در مطالعات زیادی جهت کوتاه کردن دوره­های اصلاحی استفاده زیادی شده است.  جنین نابالغ گندم به عنوان بهترین ریزنمونه در استفاده از ریزنمونه­های مختلف گیاه گندم در تولید کالوس شناخته شده است. باززائی گیاه از کالوس نیز یک پدیده مورفوژنتیکی پیچیده است که تحت تاثیر عوامل مختلف داخلی و خارجی قرار می گیرد.مواد و روش ها: به منظور بررسی القای کالوس از جنین نابالغ آزمایش بر اساس طرح پایه کاملا تصادفی در پنج تکرار و با ۱۱ ژنوتیپ گندم دوروم و برای مرحله باززائی از کالوس نیز آزمایش به­صورت فاکتوریل در قالب طرح پایه کاملا تصادفی با دو فاکتور ژنوتیپ (۱۱ سطح) و غلظت­های متفاوت هورمون بنزیل آمینوپورین در (سه سطح) در سه تکرار اجرا گردید.یافته ها: تجزیه­های آماری صفات درصد القای کالوس، سرعت رشد (CGR) و درصد باززائی کالوس مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج در مرحله کالوس­زائی جنین نابالغ نشان داد که بین ژنوتیپ­ها از نظر درصد القای کالوس و سرعت رشد اختلاف معنی­دار وجود داشت. در باززائی نیز بین ژنوتیپ ها و سطوح مختلف تنظیم کننده­های رشد گیاهی از نظر درصد باززائی نیز اختلاف معنی­دار مشاهده شد(P≤%۱). نتایج مقایسه میانگین نیز نشان داد که برای صفت سرعت رشد کالوس به ترتیب ژنوتیپ های Stj۳//Bcr/lks۴ و Quadalete//Erp/mol/۳/unk/۴/Mrb۳/Mnal بیشترین سرعت رشد و برای درصد القاء کالوس ژنوتیپ۲۵-۲۵-۱-۵  بیشترین میزان القاء را نشان دادند. در مرحله باززائی نیز با بررسی سه غلظت متفاوت تنظیم کننده رشد گیاهی بنزیل آمینو پورین و تاثیر آن بر باززائی کالوس، ژنوتیپ­های ۴۰۹ و Stj۳//Bcr/lks۴ بیشترین و ژنوتیپ ۲۵-۲۵-۱-۵ کمترین درصد باززائی را نشان دادند. بنابراین بر اساس نتایج به­دست آمده ژنوتیپ Stj۳//Bcr/lks۴ در بین ژنوتیپ­های مورد مطالعه به علت دارا بودن میزان کالوس­زائی و باززائی بیشتر به عنوان ژنوتیپ برتر در بین ژنوتیپ­ها در شرایط کشت درون شیشه­ای شناسائی گردید.نتیجه گیری: بنابراین با توجه به در دسترس بودن جنین گندم می­توان آن را به عنوان یک منبع موثر در کشت بافت از طریق عوامل غیر وابسته که ممکن است در هسته یا سیتوپلاسم قرار گرفته به حساب آورد. طبق نتایج می­توان بیان داشت که موفقیت در کشت بافت تحت تاثیر عوامل مختلفی از قبیل ژنوتیپ، نوع ریز نمونه و غلظت تنظیم کننده­های رشد می­باشد که از نحوه پاسخ­دهی از رقمی به رقم دیگر نیز متفاوت است.

باززائی, القای کالوس, جنین نابالغ, تنظیم کننده رشد گیاهی, گندم دوروم