رضا محمدی - موسسه تحقیقات کشاورزی دیم کشور، معاونت سرارود، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، کرمانشاه، ایران
رضا حق پرست - موسسه تحقیقات کشاورزی دیم کشور، معاونت سرارود، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، کرمانشاه، ایران

گندم دوروم دومین گونه زراعی مهم گندم و دهمین محصول زراعی مهم دنیا است که حدود شش درصد سطح زیر کشت گندم را شامل و تولید سالانه آن بین ۳۷ تا ۴۰ میلیون تن می­باشد. کشورهای با شرایط آب‎و‎هوای مدیترانه­ای، بزرگترین تولیدکنندگان گندم دوروم و بزرگترین مصرف­کننده محصولات و فرآورده‎های آن هستند. از لحاظ تاریخی، گندم دوروم به محیط­های کم‎بارش و با بارندگی متغیر و با تنش گرمایی انتهای فصل رشد، مانند شرایط مدیترانه، سازگار است. در واقع، کشورهای حوزه مدیترانه (الجزایر، ترکیه، ایتالیا، مراکش، سوریه، تونس، فرانسه، اسپانیا و یونان) تقریبا ۵۰ درصد سطح زیرکشت و تولید جهانی گندم دوروم را تشکیل می‎دهند. خارج از منطقه مدیترانه، کانادا، مکزیک، ایالات متحده آمریکا، روسیه، قزاقستان، آذربایجان و هند، تولیدکنندگان بزرگ گندم دوروم هستند که سه کشور اول، مهم‎ترین آنها میباشند.گندم دوروم از لحاظ ژنتیکی، مورفولوژیک و فیزیولوژیک، متفاوت از گندم نان است و از لحاظ ترکیبات شیمیایی، میزان پروتئین، املاح و ویتامین­ها و رنگدانه­های کاروتنوئیدی نیز غنی­تر از گندم نان  است. گندم دوروم با دانه سخت شیشه ای و زردرنگ، علاوه بر تامین یک منبع مهم انرژی، دامنه وسیعی از املاح و ویتامین­ها، پروتئین و گلوتن، رنگدانه بتا-کاروتن (ترکیبات آنتی­اکسیدان و ضد سرطان) و همچنین کربوهیدرات های ساده، مواد معدنی و سایر ترکیبات غذایی ضروری در رژیم غذایی انسان را تامین می­نماید. گندم دوروم با داشتن درصد بالای پروتئین (۱۴-۱۲ درصد وگاهی تا ۲۲ درصد) در مقایسه با برنج (۷ درصد) و گندم نان (۱۰ تا ۱۲درصد)، از جمله مهمترین مواد غذایی است. در گندم دوروم، میزان کلسیم، آهن، منیزیم، فسفر، پتاسیم، روی و مس، به مراتب بالاتر از میزان این عناصر در گندم نان و برنج قهوه­ای و سفید می‎باشد. بالا بودن میزان این عناصر در دانه گندم دوروم، بیانگر اهمیت ارزش غذایی این محصول نسبت به محصولات ذکر شده است که بخش عمده ای از سبد غذایی مصرف کننده را تامین می­کنند. علاوه بر سمولینای گندم دوروم که در تهیه محصولات خمیری از قبیل ماکارونی، پاستا، لازانیا و نودل به­کار می­رود، از گندم دوروم در تهیه محصولات دیگری همچون بلغور، کوسکوس، فریکه و نان نیز استفاده می­گردد. هدف از این مقاله مروری، بررسی توزیع جغرافیایی و میزان تولید گندم دوروم در مناطق مختلف دنیا، معرفی ارزش غذایی و فرآورده‎های حاصل از آن و طرز تهیه آن‎ها و همچنین بررسی ارزش اقتصادی این محصول ارزشمند می­باشد. همچنین ارقام اصلاح شده جدید گندم دوروم با ویژگی­های زراعی مناسب معرفی خواهند شد.

گندم دوروم, ارزش غذایی, سازگاری اقلیمی, محصولات تولیدی