نگار کریمی - گروه زیست شناسی گیاهی و جانوری، دانشکده علوم و فناوری های زیستی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران
حجت اله سعیدی - گروه زیست شناسی گیاهی و جانوری، دانشکده علوم و فناوری های زیستی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

مقدمه: بشر از دیرباز به دنبال اهلی‎سازی گونه‎های زراعی مهم و اقتصادی و انتخاب صفات مطلوب کشاورزی بوده است. در واقع انتخاب توسط بشر، فاکتوری است که نقش اساسی در تعیین سرنوشت لاین‎های اصلاحی گیاهان و به‎ویژه غلات به عهده دارد. از این‎رو، مطالعه تنوع وراثتی و بررسی ذخیره ژرم‎پلاسم لاین‎های اصلاحی از یک سو و مطالعه نقش و اثر انتخاب‎های انجام شده توسط اصلاح کنندگان نبات از سوی دیگر، عوامل کلیدی جهت بررسی سرنوشت بذرهای اصلاح شده به شمار می‎روند. جهت انجام چنین بررسی‎هایی، مطالعات مولکولی با استفاده از نشانگرهایی که به صورت خنثی و تصادفی عمل می‎کنند، حائز اهمیت می‎باشد. بر این اساس، در مطالعه پیش‎رو جهت بررسی اثر انتخاب بر بذر گیاهان زراعی مهمی که مدت ها تحت اهلی‎سازی و برنامه‎ های اصلاح نبات قرار گرفته‎اند، از ۱۶ لاین خالص سورگوم زراعی کشت شده در مزرعه تحقیقاتی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی و با به کارگیری نشانگرهای مولکولی مبتنی بر نواحی رتروترانسپوزون و صفات ریخت‎شناختی مرتبط با افزایش بیوماس گیاه، استفاده شد.مواد و روش ها: در مجموع ۸۰ فرد متعلق به نسل های اول تا نهم اصلاحی انتخاب شد و مطالعات مولکولی با استفاده از هشت زوج آغازگر IRAP و مطالعات ریخت‎شناختی با اندازه‎گیری صفات مربوط به بیوماس برگ انجام شد.یافته ها: مشاهدات حاکی از تنوع بین گروهی (بین نسل های اصلاحی) نسبتا بالا (۶۳.۵%) در گروه مورد مطالعه بود. از بین نسل‎های مورد مطالعه، نسل پنجم و در مرحله بعد، نسل‎های هفتم و هشتم بیشترین میزان تنوع وراثتی، بیشترین میزان هتروزیگوسیتی و بیشترین میزان آلل های منحصر بفرد را به خود اختصاص دادند.نتیجه گیری: بر این اساس وجود جریان ژنی بین لاین های اصلاحی سورگوم زراعی و بروز آن در تنوع آللی افراد نسل پنجم، ششم و هفتم تایید شد. با این حال، کاهش مجدد آن در نسل‎های هفتم به بعد، حاکی از ناپایداری نوترکیبی‎های مذکور بود. در نهایت چنین نتیجه گیری شد که انتخاب فنوتیپ های برتر و مطلوب طی روند خالص سازی همواره به صورت یک جاروی ژنی عمل کرده و به صورت یک انتخاب جهت دار باعث حذف تنوعات ایجاد شده حاصل از جریان ژنی و در نتیجه کاهش تنوع وراثتی در لاین های خالص سورگوم زراعی می شود.

ایران, تنوع وراثتی, رتروترانسپوزون, سورگوم, به نژادی, اصلاح نبات