ولی فیضی اصل
امیر فتوت
علیرضا آستارایی
امیر لکزیان
سیدبهمن موسوی

این پژوهش در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی به صورت کرت های دو بار خرد شده با دو زمان مصرف (کل نیتروژن در پائیز و ۲/۳ در پائیز و ۱/۳ در بهار) در چهار سطح نیتروژن (صفر، ۳۰، ۶۰ و ۹۰ کیلوگرم در هکتار) روی هفت ژنوتیپ گندم دیم در سه تکرار در سال زراعی ۹۰-۱۳۸۹ در ایستگاه تحقیقات کشاورزی دیم مراغه به اجرا درآمد. صفات مختلف گیاهی مرتبط با تنش خشکی و تنش نیتروژن اندازه گیری شد. نتایج نشان داد شاخص حساسیت به تنش خشکی (SSI) مناسب ترین شاخص برای بررسی ارتباط بین تنش خشکی و مدیریت نیتروژن بود. بر اساس این شاخص مصرف ۳۰، ۶۰ و ۹۰ کیلوگرم نیتروژن در هکتار توانست شدت تنش خشکی را به ترتیب ۵۵، ۸۸ و ۶۴% کاهش دهد که این نسبت ها معادل با افزایش به ترتیب ۸۱۰، ۱۳۶۲ و ۹۴۲ کیلوگرم در هکتار عملکرد دانه بود. در محدوده مصرف بهینه اقتصادی نیتروژن (۰ = ND) شاخص حساسیت تنش خشکی به کمینه مقدار خود رسید ولی در مقادیر بالاتر (۰< ND) و پائین تر (۰> ND) از آن افزایش یافت، به طوری که در محدوده پائین تر ۴/۵ برابر محدوده بالاتر بود. با کاهش هر ۱۰ کیلوگرم نیتروژن در هکتار از مصرف بهینه اقتصادی نیتروژن، شاخص SSI،  افزایش۰/۱۵ افزایش و عملکرد دانه ۱۷۱ کیلوگرم در هکتار کاهش یافت. نتایج نشان داد، برای تولید عملکردهای بیش از ۲۵۰۰ کیلوگرم در هکتار تیمار N۶۰ و برای عملکردهای پائین تر از ۱۹۰۰ کیلوگرم در هکتار تیمار N۳۰ مورد نیاز بود که برای محدوده ۰> ND مصرف تقسیطی و برای ND>۰ مصرف پائیزی مناسب بود. در محدوده مصرف بهینه اقتصادی نیتروژن (ND=۰) زمان مصرف نیتروژن تاثیر معنی داری نداشت. شاخص میانگین حسابی (MP) چهار ژنوتیپ رصد، Cereal۴، آذر ۲ و اوحدی و شاخص SSI سه ژنوتیپ Cereal۴, Cereal۲ و رصد را متحمل ترین ژنوتیپ ها شناسایی کردند. در حالی که برای کاهش اثر تنش خشکی از طریق مصرف بهینه نیتروژن، ژنوتیپ های Cereal۴، Cereal۲ و رصد مناسب ترین ژنوتیپ ها شناخته شدند. نتایج این پژوهش نشان داد علاوه بر این که بین تنش خشکی و مدیریت مصرف نیتروژن اثر متقابل وجود دارد، با مدیریت بهینه مصرف نیتروژن نیز می توان شدت اثر تنش خشکی بر عملکرد گندم دیم را کاهش داد.

مدیریت مصرف نیتروژن, شاخص تنش نیتروژن, کارایی مصرف آب, کارآیی مصرف نیتروژن و عملکرد دانه