احمد زارع فیض آبادی
مهدی عزیزی

به منظور بررسی نقش تناوب های زراعی مختلف در پایداری تولید گندم، این تحقیق با استفاده از طرح آماری بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار به مدت پنج سال زراعی (۸۹-۱۳۸۴) در ایستگاه تحقیقات کشاورزی جلگه رخ در استان خراسان رضوی به اجرا در آمد. تیمارهای آزمایشی شامل هشت نظام تناوب زراعی، شامل: ۱-کشت مداوم گندم، ۲-گندم- گندم- گندم- کلزا- گندم، ۳-گندم- چغندرقند- گندم- چغندر قند-گندم، ۴-گندم- سیب زمینی- گندم- سیب زمینی-گندم، ۵-گندم- سیب زمینی- گندم-کلزا-گندم، ۶-گندم- چغندر قند-گندم- سیب زمینی– گندم، ۷- گندم-ذرت علوفه ای-گندم- سیب زمینی – گندم، ۸- گندم- ذرت علوفه ای-گندم- چغندر قند - گندم بودند. پایین ترین عملکرد دانه در سال آخر درکشت مداوم گندم مشاهده شد وکلیه تیمارهای تناوبی از عملکرد دانه معنی دار و بالاتری نسبت به کشت متوالی گندم برخوردار بودند. افزایش ۲۱ تا ۳۷ درصدی عملکرد دانه، شاخص تناوب و بهره وری آب گندم و از طرفی کاهش ۵۱ تا ۹۰ درصدی وزن خشک علف های هرزتناوب های زراعی نسبت به کشت مداوم گندم، حاکی ازتاثیر مثبت اعمال تناوب های زراعی مناسب می باشد. میانگین بهره وری آب بر حسب ماده خشک اقتصادی محصولات ذرت علوفه ای معادل۳۳/۲، چغندر قند ۶۰/۱، سیب زمینی۸۷/۰، کلزا ۷۹/۰ و میانگین بهره وری آب بر حسب ماده خشک اقتصادی گندم در سال اول ۸۷/۰، سال سوم ۰۹/۱ و سال پنجم۵۶/۱ در تناوب های زراعی مختلف بود. کلزا و سیب زمینی به عنوان محصول پیش کاشت نسبت به سایر محصولات، تاثیر مثبت بیشتری بر عملکرد گندم نشان دادند.

بهره وری آب, چغندر قند, ذرت, سیب زمینی, شاخص تناوب, عملکرد دانه و کلزا