مرضیه زارع - عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور، رشته زبان و ادبیات فارسی، واحد زیراب
مجید سرمدی - دانشیار دانشگاه پیام نور تهران
سهیلا صادقی - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور تهران، نویسنده مسئول

تولیدات زبانی تابع فرایندی پیچیده هستند که عوامل نشانه- معنایی بسیاری در آن دخیل هستند. یکی از ابعاد نشانه- معنا شناسی فرایند تنشی است. در فرآیند تنشی، بین عناصر نشانه - معنایی، رابطه­ای به وجود می آید که معنا از کم رنگ ترین تا پر رنگ ترین شکل آن، در نوسان است. این فرایند، گفتمان را به سوی نوعی نظام ارزشی هدایت می­کند و ما را با معنای تولید شده مواجه می­سازد. پرسش پژوهش این است که عوامل نشانه- معناشناسی چگونه فرایند شکل گیری معنا را در روایت منظوم ایرج به وجود آورده­اند؟ آیا با عبور از مربع معنایی اثر، می توان به خوانشی باز و سیال از متن دست یافت؟ هدف این پژوهش، بررسی ساختار کلی روایت منظوم ایرج و تبیین عوامل گفتمانی، مربع معنایی و تنشی، افعال موثر در روند روایت، و مکان­مندی و زمان­مندی معنا در اثر فوق بوده است. در این روایت، معنا هم به واسطه کنش و هم به واسطه­ی شوش تحقق می­یابد. داستان بیش از یک زنجیره دارد و در انتهای زنجیره­ی نخست، فرایند روایی جدیدی آغاز می­شود. روند حرکت کنشگر در اینجا منجر به تولید ارزش های اسطوره­ای، آرمانی و اخلاقی شده است. ایرج، کنشگری آرمان خواه است که در راه پاسداشت آیین برادری، بی هیچ تعلق خاطری به قدرت، و بی هیچ سپاه و ابزار جنگی به دیدار برادران می­رود و فدای آرمان خود می­شود. به بیان دیگر شهریار جوان، از گستره­ی حیات مادی خود می­کاهد تا گستره­ی زندگی معنوی­اش، وسیع و جاودانه شود.

نشانه- معنا شناسی, مربع معنایی و تنشی, ایرج, شاهنامه