معصومه موسی زاده - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد اهر، دانشگاه آزاد اسلامی، اهر – ایران
مریم محمدزاده - استادیارگروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اهر، دانشگاه آزاد اسلامی، اهر - ایران
رامین صادقی نژاد - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اهر، دانشگاه آزاد اسلامی، اهر – ایران

هرچند در عصر عطار، شعر و نثر فارسی به اوج شکوفایی و باروری خود رسیده بود، اما از لحاظ تاریخی، این دوران به سبب کثرت حوادث و وقایع ناگوار، یکی از حساس­ترین برهه­های زمانی است. در این عصر، همه چیز از آشفتگی اوضاع و فقر و نابسامانی حکایت دارد. کمتر کسی است که در حوادث این ایام غور و بررسی کند، ولی دچار حسرت و تحسر نشود­. در این میان با این که به نظر می­رسد عطار در عوالم معنوی و عرفانی سیر می­کرد و توجهی به اوضاع زمان خود نداشت، با این همه، شکوائیه­های فراوانی در ابراز ناخرسندی از زمانه­اش دارد. اوضاع نابسامان سیاسی و اجتماعی در قرن ششم، موجی از اعتراض در اندیشه عطار پدید آورده؛ لیکن از آنجا که نتوانسته این اعتراض­ها را به صورت مستقیم بیان کند، به ناچار به شیوه غیرمستقیم، پاره­ای از مصیبت­های مردم ستمدیده را در قالب طنزهایی بیان کرده است؛ از این­رو، در پژوهش حاضر، با روش ­توصیفی­ تحلیلی، به یاری شواهدی از متن و با تاکید بر شگردهای بیانی مختلف طنز از جمله تناقض، غافلگیری، واژگونی موقعیت، تمثیل، پارادوکس، سمبل، کنایه و ...­، به بررسی این نوع ادبی در مثنوی­های عطار می­پردازیم. یافته­ها نشان می­دهد که تکنیک­های محتوایی از نظر کاربرد، سهم بسیار مهمی در خلق آثار این حکایات داشته است.

عطار, شگردهای بیان, طنز, عناصر بلاغی, شعر قرن ششم