غلامحسین خمر - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد زاهدان، ایران.
حبیب جدیدالاسلامی قلعه نو - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد زاهدان، ایران.
مصطفی سالاری - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد زاهدان، ایران.

اخلاق مفهومی انسانی محسوب می­شود و از آنجا که ادبیات ابزاری برای بازنمایی مقولات مرتبط با نوع بشر است، شاهد بازتاب گسترده این مفهوم در متون ادبی بوده­ایم. یکی از نحله­های فکری و شناختی که اخلاق را شرح داده و برای آن تعاریف و چهارچوب­هایی تعیین کرده، عرفان اسلامی است. اهل تصوف با استفاده از ابزارهای گوناگون به ویژه شعر، مهم­ترین افکار اخلاقی و اندرزی خود را بازگو کرده­اند که از آن میان، جامی و فیض کاشانی برجسته هستند. این دو که از شاگردان مکتب عرفانی ابن عربی محسوب می­شوند، در آیینه غزلیات، از شاخصه­های انسان­ساز اخلاقی سخن گفته­اند که در این تحقیق، با تکیه بر روش توصیفی-تحلیلی، بررسی و مقایسه شده است. نتایج تحقیق نشان می­دهد که دو شاعر از مسائلی چون: «ترک خودبینی، عشق­ مطلوب، خدامحوری، دنیاستیزی، نکوهش ریاکاری، خاموشی و کم­گویی و نکوهش علوم دنیایی» سخن گفته­اند. همچنین، مشخص شد که در غزل­های جامی، به مواردی مانند: «توبه­گریزی و پرهیز از مردم­آزاری» توجه شده و در برابر، فیض کاشانی از «لزوم انجام مناسک عبادی، مواهب دوست نیکوسیرت و نکوهش غفلت­ورزی» سخن گفته است. در مجموع، توصیه­های اخلاقی شاعران، ریشه در دو منبع اسلام و عرفان اسلامی دارد و به این اعتبار، در یک راستا تعریف می­شود.

جامی, فیض کاشانی, غزل, اخلاق, عرفان