مریم دربانیان - دانش آموخته دکتری فلسفه غرب، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران، darbanian.md@gmail.com
بیژن عبدالکریمی - دانشیار گروه فلسفه غرب، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران، (نویسنده مسئول)، abdolkarimi۱۲@gmail.com

تفکر تاریخی، به نحوه نگرشی اطلاق می شود که آدمی و تفکر او را در بستر تاریخی و اجتماعی اش مورد ملاحظه قرار داده و هرگونه فهم، شناخت، تفسیر و کنش آدمی را تاریخی می داند. در مقابل، تفکر غیرتاریخی تحت تاثیر اندیشه ذات گرایانه ارسطویی و عقل ریاضیاتی دکارتی، به معنایی واحد و جهان شمول از عقل قائل است که آن را معیار و محک سنجش همه دوره های تاریخی تلقی می کند. پرسش اصلی مقاله این است که هردر با چه نگرشی، تفسیر رایج عصر روشنگری را مورد انتقاد قرار می دهد و بررسی وجوه انتقادات او در این زمینه، هدف این پژوهش است. از این رو با روش توصیفی-تحلیلی به بررسی دیدگاه های او پرداخته شده است. فلسفه تاریخ هردر مبتنی بر اصل پویایی تاریخ است و این پویایی حاصل حرکت و پویایی سرشت انسان به تبع حرکت و پویایی تفکر و اندیشه او می باشد. هردر معتقد به تاریخی بودن تفکر و به تبع آن زبان، فرهنگ، دین و به طور کلی تمامی شئونات بشری است و همه اقوام را بر اساس شرایط تاریخی شان در تحقق هدفی مشترک یعنی «انسانیت» سهیم می داند. از این رو، وی به عنوان یکی از فیلسوفان تاریخی اندیش، موضع متفکران عصر روشنگری را مورد انتقاد قرار می دهد و با تلقی رایج این عصر که عقل مدرن را محک و معیار سنجش همه امور می دانست، مخالفت می کند. فرضیه این پژوهش این است که هردر تفکر غیرتاریخی را انتزاعی، غیرواقع بینانه و ناتوان از درک واقعیت‎ های تاریخی و فرهنگی هر عصر و دوره تاریخی می داند و معتقد است درک و شناخت صحیح، درک و شناخت تاریخی است.

تاریخیت حیات آدمی, تاریخیت اندیشه, روح قومی, پویایی تاریخ, تحقق مفهوم انسانیت