مینا شمخی - دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشکده الهیات دانشگاه شهید چمران اهواز. اهواز، ایران
سعید رحیمیان - استاد گروه فلسفه و کلام دانشکده الهیات دانشگاه شیراز. شیراز، ایران
علیرضا خنشا - دانشجوی دکتری علوم قرآن وحدیث، دانشکده الهیات دانشگاه شهید چمران اهواز. اهواز، ایران

از زمان نزول قرآن، تفسیر آیات آن نیز مطرح بوده است. بدیهی است که در طول تاریخ، تفسیر دچار تغییر و تحولاتی شده است. یکی از این آیات، آیه ­ی ۱۳۸ بقره می ­باشد که به «صبغه ­الله» معروف است. در این آیه­ ی شریفه، به صبغه و رنگ الهی اشاره شده است. اینکه به راستی صبغه و رنگ الله به چه صورت می ­باشد؟ مراد و مفهوم آن چیست؟ و مفسران فریقین، بسته به گرایش خود آن را چگونه معنا نموده ­اند؟ در این پژوهش به روش تحلیل محتوا به تجزیه و تحلیل آراء تفسیری پرداخته شده و نتایج سیر تطور آراء نشان می ­دهد که ابتدا در تفاسیر نخستین با ذکر جریان غسل معمودیه ­ی مسیحیان، صبغه را به «اسلام» معنا نموده، سپس در تفاسیر ماثور اهل سنت، به «اسلام»، «فطرت»، «سنن از جمله ختنه» و «تقوی الهی» اشاره شده و در تفاسیر ماثور شیعیان به «اسلام» و «تزئین مومنین به ولایت امام در عالم میثاق» ترجمه و معنا شده است. آن گاه در تفاسیر قرن پنجم و ششم با کمک استدلال ­ها و تحلیل ­­های عقلی و ادبی با اشاره به اقوال مختلف،  صبغه را فطرت یا تطهیر به واسطه ­ی ایمان به اسلام می دانند. سپس در قرون میانه مفسران عارفی مثل ابن­ عربی، صبغه را باطن و حقیقت مذهب دانسته ­اند. در قرون معاصر در کنار نقل قول از گذشتگان، تحلیل ­های اجتهادی یا عقلی با رویکرد عصری مورد توجه قرار گرفت و به پیام ­های آیه، مانند ترک اختلاف نژادی و قبیله ­ای، دعوت به عدالت و برادری، اشاره می­ گردد. البته هر کدام از معانی گفته شده می­ تواند صحیح باشد، ولی به نظر می ­رسد که «رنگ بی رنگی الله» که همان «دین اسلام» و به دنبال آن «ولایت امام» به ­عنوان مصداق کامل را می ­توان به ­عنوان بهترین و کامل ­­ترین معنا برای «صبغه ­الله» انتخاب نمود.

قرآن, آراء تفسیری, سیر تاریخی, صبغه الله, کارکردها