علی باقر طاهری نیا - استاد گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه تهران
محمد مهدی کریمی - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی دانشگاه تهران
معصومه تقی زاده - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی دانشگاه تهران

تحلیل گفتمان انتقادی یکی از رویکرد های تحلیل گفتمان است که پرده از لایه هایپنهان ایدئولوژی و جهان بینی گفته پرداز بر م یدارد. از جمله نظریه پردازان این حوزه،تئون ون دایک است که تاکید بر تجلی ایدئولوژی در ساختار صوری زبان دارد و بر ایناساس نظریه مربع ایدئولوژیک را مطرح نموده است. در این الگوی تحلیلی قطببندی های موجود در جوامع نمایان و توجیه می شوند. مکاتبه امام حسن (ع) و معاویه تجلیدو قطب متقابل و یا دو ایدئولوژی متقابل است. در این جستار نگارندگان با روشتوصیفی -تحلیلی بر آنند تا نامه هایی را که در ماجرای خلافت مسلمین میان این دوشخصیت در جریان بوده است طبق الگوی ون دایک مورد تحلیل و بررسی قرار دهند وضمن کشف چگونگی بازنمود ایدئولوژی در متن نامه، قابلیت این نظریه را در تحلیلمتون اسلامی راستی آزمایی نمایند. نتایج پژوهش نشان می دهد که صورت های مختلفزبانی گفتمان امام حسن (ع) در جهت شخصیت شناسی معاویه و در مقابل ابرازشایستگی های اهل بیت پیامبر، موفق عمل کرده است. تراکم جملات اسمیه در موضع بیانحقیقت، تقدیم خبر بر مبتدا، به کارگیری ادوات تاکیدی و نیز کاربست وجوه بلاغی زبانمانند استعاره، تشبیه و... به موفقیت گفتمان امام حسن (ع) در مقابل معاویه موفقبوده است.

تحلیل گفتمان انتقادی، مربع ایدئولوژیک، ون دایک، امام حسن(ع)،معاویه