سید امیر جهادی حسینی - دانشیار بخش زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید باهنر کرمان

نسخه های خطی جزء میراث های ماندگار و ارزشمند یک ملت محسوب می شوند و احیا و شناساندن آنها به جامعه علمی و ادبی از اهمیت بسیاری برخوردار است. بدایع الصنایع به خامه فصیح دشت بیاضی از آثار دست نوشت متقدم بلاغی است که در قرن نهم قمری تصنیف شده است. نویسنده اثر از دانشمندان برجسته عصر تیموری و صاحب آثار متعددی است. در پیشینه بلاغت فارسی، بدایع الصنایع کهن ترین ماخذی است که در آن به علم معانی به مثابه یک دانش مستقل پرداخته شده است. اثر مذکور در ساختاری مدون و علمی به مقولات عروض، بدیع، معانی، بیان و سرقات پرداخته است. بخش معانی این کتاب (صحیفه نخست) در ده فصل به صنایع برجسته دانش معانی پرداخته است. در آغاز این فصل نیز در باب بلاغت، فصاحت، معاییر و اقسام آن ها و موارد مخل بلاغت بحث شده است. طبقه بندی دشت بیاضی از محورهای دانش معانی در بدایع الصنایع با آثار بعدی ناهمگونی هایی دارد. مصنف در هر یک از مقاصد ده گانه فن معانی، تعریف دقیقی از صنعت مورد بحث به دست داده و اقسام آن را با ذکر شواهد مثال فارسی و توضیحات کافی تحلیل کرده است. از اثر حاضر سه نسخه خطی باقی مانده است؛ کهن ترین نسخه اثر به تاریخ کتابت ۹۶۴ ق و محفوظ در کتابخانه مجلس شورای اسلامی در نوشتار فعلی از منظر نسخه شناسی و متن پژوهی مورد بررسی قرار گرفته است. نویسنده در نوشتار حاضر سعی کرده است که ضمن شناساندن اثر، خطوط اصلی رویکرد دشت بیاضی به دانش معانی را در بخش نخست اثر بررسی و تبیین نماید.

بلاغت, معانی, بدایع الصنایع, دشت بیاضی, متن شناسی