محمد فرقان گوهر - دانشجوی دکتری تاریخ تمدن اسلامی، مجتمع تاریخ، سیره و تمدن، جامعه المصطفی العالمیه، قم، پاکستان

بازگشت به سلف، اندیشه اصلاحی و ضد استعماری بود که در حوزه سیاست از سید جمال الدین شروع شد و از طریق محمدعبده به محمد رشیدرضا (۱۸۶۵م-۱۹۳۵م) رسید. رشیدرضا در حالی پا به عرصه عمل گذاشت که امپراطوری عثمانی به شدت ضعیف شده بود. در این دوران، دولت آل­سعود به عنوان دولت مهاجم و به ظاهر پرچم دار توحید، تنها امیدی بود که رشیدرضا به عنوان مرکز بازگشت خلافت به آن، نگاه می­کرد و لذا اندیشه خلافت را در همین راستا همراه با عقاید سلفی، از طریق مجله المنار، مطرح و تبلیغ کرد. این مجله در سال ۱۸۹۸م تاسیس شد و تا زمان وفات رشیدرضا؛ یعنی ۱۹۳۵ به مدت سی و هفت سال، ادامه پیدا کرد. به این ترتیب، المنار پنج سال بعد از رشیدرضا نیز فعالیت داشت. افرادی مانند حسن البناء –بنیانگزار اخوان المسلمین- و حامد الفقی -موسس حزب انصار السنه المحمدیه- از رشیدرضا تاثیر جدی پذیرفتند. رشیدرضا از طریق این مجله بسیاری از اعتقادات صوفیه و دیگر مسلمانان را، زیر سوال برد و باتوجه به فعالیت­های وی، سلفی­گری با قرائتی نزدیک به وهابیت در مصر، گسترش یافت و سپس از دل آن جریان­هایی با داعیه جهاد، برآمدند. پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی نخست به تبیین اندیشه­های اعتقادی و سیاسی رشیدرضا پرداخته و سپس نقش موثر وی را در گسترش سلفی­گری در مصر، مورد توجه قرار داده است؛ روش وی، به سلفی­گری ابن تیمیه و محمد بن عبدالوهاب نزدیک بوده و اندیشه­هایش زمینه­ساز جریان­های رادیکال، در مصر گردید.

رشیدرضا, سلفی گری, وهابیت, مصر, مبارزه با تقلید