احسان خدارضایی - گروه کشاورزی اکولوژیک، پژوهشکده علوم محیطی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
کورس خوشبخت - گروه کشاورزی اکولوژیک، پژوهشکده علوم محیطی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
هادی ویسی - گروه کشاورزی اکولوژیک، پژوهشکده علوم محیطی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
محمد رضا نظری - گروه اقتصاد محیط زیست و منابع طبیعی، پژوهشکده علوم محیطی، دانشگاه شهید بهشتی

سابقه و هدف: مصرف انرژی در بخش کشاورزی، رشد سریع­تری را نسبت به سایر بخش ­های اقتصاد کشاورزی تجربه کرده است. در کشورهای در حال توسعه، میزان قابل توجهی از انرژی برای تولید و امنیت غذایی مصرف می ­شود. مصرف انرژی در بخش کشاورزی منجر به انتشار گازهای گلخانه ­ای و آلاینده های محیط­ زیستی شده است که عواقبی مانند گرمایش جهانی و تغییر اقلیم را در پی دارد. مصرف انرژی در ایران سه برابر میانگین جهانی است. تجزیه ­و ­تحلیل جریان انرژی و انتشار گازهای گلخانه­ ای در بوم نظام های کشاورزی می تواند از طریق بهینه سازی عملیات تولید به کاهش اثرات محیط­ زیستی کمک کند. دشت قزوین در ایران یکی از دشت­ های مهم کشاورزی است که در کنار استفاده از آب زیرزمینی، بزرگترین شبکه کانال­ کشی آبیاری و زهکشی در ایران را دارا است. در پژوهش حاضر، جریان انرژی و پتانسیل گرمایش جهانی تولید یونجه و ذرت علوفه ای در دو سیستم تامین آب از چاه و شبکه کانال آبیاری در دشت قزوین ارزیابی شد.مواد و روش­ ها: در این پژوهش، تجزیه و تحلیل شاخص­ های انرژی و اثر گرمایش جهانی بررسی شد. داده ­های پژوهش از طریق پرسشنامه و مصاحبه با کشاورزان در سال ۹۷-۹۸ جمع آوری شد. پتانسیل گرمایش جهانی با روش ارزیابی چرخه حیات و با استفاده از نرم افزار SimaPro ۹ محاسبه شد.نتایج و بحث: نتایج نشان داد تولید یونجه با سیستم تامین آب از چاه به میزان ۱۲۸۶۹۷ مگاژول در هکتار بیشترین و تولید ذرت با سیستم تامین آب از کانال به میزان ۶۴۹۷۵ مگاژول در هکتار کمترین انرژی ورودی را به خود اختصاص دادند. کارایی مصرف انرژی در تولید ذرت (۶/۳) و یونجه (۴/۳) در سیستم کانال ­کشی بیشتر از سیستم تامین آب از چاه (۳/۲ در ذرت و ۴۹/۱ در یونجه) محاسبه شد. پتانسیل گرمایش جهانی در سیستم تامین آب زیرزمینی برای ذرت و یونجه به ترتیب ۹/۷۴۶۶ و ۷۶/۷۹۹۵ و در سیستم کانال­ کشی به ترتیب ۳۴/۵۵۳۳ و ۶۷/۴۹۴۷ معادل کیلوگرم دی اکسید کربن در هکتار برآورد شد. الکتریسیته و انتشارات مستقیم از مزرعه بیشترین سهم را در مصرف انرژی و انتشار گازهای گلخانه ­ای داشتند.نتیجه ­گیری: نتایج نشان داد که تولید یونجه و ذرت علوفه ­ای در شبکه کانال­ کشی آبیاری در مقایسه با تولید با آبیاری آب زیرزمینی به­ دلیل مصرف کمتر الکتریسیته برای آبیاری، میزان پتانسیل گرمایش جهانی و مصرف انرژی کمتری را در دشت قزوین دارد. مطابق نتایج، سیستم ­های تحت فشار و انرژی­ های تجدیدپذیر برای آبیاری، خاک ورزی حفاظتی و مدیریت کارآمد شبکه کانال­ کشی برای کاهش مصرف منابع و اثرات محیط­ زیستی پیشنهاد شدند.

تغییر اقلیم, کشاورزی پایدار, کارایی مصرف انرژی, اثرات محیط زیستی