ابوالفضل مروی - مدرس مدعو دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی
محمد مهدی فرقانی - استادیار دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی

مقاله حاضر، برگرفته از تحقیق مفصلی درباره جایگاه جامعه مطلوب و جامعه مدنی در گفتمان امام خمینی است. امام خمینی در آثار خود، اصطلاح جامعه مدنی یا جامعه مطلوب را به کار نبرده اند ولی به ویژگی ها و مولفه های چنین جامعه ای اشارات فراوانی دارند که در موقعیت های مکانی و زمانی متفاوت، مطرح شده است. در این تحقیق به استناد نظریات اندیشمندان و فلاسفه سیاسی، جامعه مدنی به معنای عام جامعه مطلوب در نظر گرفته شده است که جامعه مدنی به معنای خاص (سازمان ها و نهادهای مردمی مستقل از دولت) را نیز شامل می گردد. با چنین مفهومی و با استفاده از روش تحلیل گفتمان که یک روش تحقیقی تفسیری است، معانی و مفاهیم و چگونگی این جامعه در گفتمان امام مورد بررسی قرار می گیرد. به این ترتیب پرسش تحقیق از این قرار است: جامعه مطلوب و جامعه مدنی در گفتمان امام خمینی در دوره های قبل و بعد از انقلاب اسلامی چه جایگاه و ویژگی هایی دارد و مشتمل بر چه رویکردها و مفاهیمی است؟ نتایج حاصل از تحلیل گفتمان امام خمینی، حاکی از آن است که مولفه های جامعه مطلوب و جامعه مدنی در اندیشه امام مورد پذیرش و تاکید است ولی ارزش و اعتبار آنها در نمونه های منتخب یکسان نیست. این گفتمان انعطاف پذیری گسترده ای دارد و مظاهر تمدن جدید را در چارچوب عام و جهانشمول خود می پذیرد.

امام خمینی, گفتمان امام, تحلیل گفتمان, جامعه مطلوب, جامعه مدنی