علی ارشد ریاحی - . دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه اصفهان
فاطمه عابدینی - دانشجوی دکتری حکمت متعالیه دانشگاه اصفهان

استعاذه یا به عبارتی پناه بردن به قدرتی والاتر یکی از اذکار الهی است که انسان مومن هنگام احساس خطر از آن استفاده می کند. با بررسی آثار بزرگانی همچون ابن عربی، ملاصدرا و امام خمینی، مشاهده می شود که آنها هرکدام با توجه به مشرب خویش به تبیین این ذکر پرداخته اند: در آثار ابن عربی می توان مطالبی درمورد حقیقت استعاذه، مستعیذ، مستعاذبه و مستعاذمنه یافت، هر چند تحت این عناوین به بحث نپرداخته است. اما مطلبی مبنی بر مستعاذ لاجله در آثار وی یافت نمی شود. از نظر ملاصدرا بحث از استعاذه بر پنج رکن استوار است: استعاذه، مستعیذ، مستعاذبه، مستعاذمنه و ما یستعاذ لاجله. امام خمینی نیز ابتدا در مورد حقیقت استعاذه به توضیح می پردازد و سپس آن را مشتمل بر چهار رکن می داند(مستعیذ، مستعاذ منه، مستعاذ به و مستعاذ لاجله) می داند. ابن عربی و امام خمینی به استعاذه نگاه عرفانی دارند. در این بین ملاصدرا نگاه فلسفی-عقلانی به مساله دارد و علی رغم تاثیرات زیادی که در سایر مسائل از ابن عربی پذیرفته، در بحث استعاذه کاملا مستقل بحث کرده است. نظرات امام خمینی نیز در بخش هایی شبیه به آرای ابن عربی است (بخصوص در بحث مستعیذ و مستعاذبه) و در بخش هایی شبیه به ملاصدراست (خصوصا در نامگذاری این عناوین و دسته بندی  آنها و در بحث غایت استعاذه)، ولی با وجود این، دارای تفاوت های زیادی است که می توان آن را یک رای مستقل در کنار آرای ابن عربی و ملاصدرا دانست.

: استعاذه, ابن عربی, ملاصدرا, امام خمینی, مستعیذ