معصومه مظاهری - استادیار دانشگاه شهید مطهری
فاطمه صالحی نژاد - دانشجوی کارشناسی ارشد حقوق خانواده دانشگاه امام صادق(ع)

ارتباط با والدین و خویشاوندان از ضروری­ترین نیازهای کودک برای رسیدن به رشدی همه جانبه است که گاه به دلایل مختلفی از سوی والدین و خویشاوندان وی نادیده گرفته می­شود. این امر ضرورت شناسایی حق کودک بر بودن با والدین و خویشاوندان را ثابت می­کند. و از آنجایی که در حقوق ایران چنین حقی برای کودک در قالب دو نهاد حضانت و ملاقات، به رسمیت شناخته شده است؛ لزوم بررسی مبانی فقهی آن نیز احساس می­گردد که مهم­ترین آنها قاعده لاضرر و لاحرج است، بنابراین پژوهش حاضر در صدد پاسخگویی به چگونگی شناسایی حق کودک بر بودن با والدین و خویشاوندان بر اساس این دو قاعده است. طبق نظر امام خمینی قاعده لاضرر تنها در صورتی می­تواند مبنای حق کودک بر بودن با والدین و خویشاوندان واقع شود، که آن را به معنای نهی حکومتی در نظر بگیریم. لیکن اشکال پذیرش این نظر در این است که ایشان لاضرر را تنها بر قاعده سلطنت یعنی «الناس مسلطون علی اموالهم» حاکم می­دانند که ارتباطی به بحث ما پیدا نمی­کند. بنابراین تنها در صورتی که لاضرر را حاکم بر تمام ادله احکام اولیه دانسته و نیز  قاعده سلطنت را شامل تسلط بر «انفس» بدانیم، این مشکل مرتفع شده و چنین حقی برای کودک اثبات می­شود و دست قضات به عنوان نماینده حاکم، برای صدور رای بر اساس منافع کودک در باب حضانت و ملاقات باز خواهد بود. قاعده لاحرج نیز این حق را برای کودک اثبات کرده و امام نیز آن را پذیرفته اند

حق, کودک, والدین, خویشاوندان, قاعده لاضرر, قاعده لاحرج, امام خمینی