رضا پورصدقی - دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه قم، قم، ایران.
حسین جاور - استادیار گروه حقوق خصوصی، دانشکدگان فارابی دانشگاه تهران، قم، ایران.

بررسی دقیق رابطه بین لفظ و معنا در یافتن ظهورات و تحلیل وضع تاثیر بسزایی دارد یکی از مباحث مربوطه که مورد اختلاف بزرگان قرارگرفته، این است که دلالت لفظیه تابع اراده متکلم است؛ یعنی طوری است که مثلا اگر متکلم در خواب کلامی گفت بر معنای آن دلالت ندارد یا این چنین نیست بلکه به صرف شنیده شدن لفظ و لو هیچ اراده‎ای برای تفهیم معنا در بین نباشد دلالت شکل می‎گیرد.  بوعلی کلامی مبنی بر تبعیت دلالت از اراده دارد که موردنقد و بررسی علما قرارگرفته است. دو استدلال برای اثبات مدعای وی مطرح شده است ۱. وضع برای کلامی که مراد متکلم نیست لغو است لذا واضع، لفظ را فقط برای معنای مراد وضع کرده است. اراده در حقیقت دلالت دخیل است لذا بدون اراده دلالت صادق نیست؛ که هر دو استدلال مورد مناقشه قرارگرفته است. این مقاله با تبیین محل نزاع و تاکید بر ماهیت دلالت و تقید آن به علم، با توجه به دیدگاه امام نسبت به ماهیت دلالت به نقد اشکالات می‎پردازد و درنهایت کلام بوعلی را به اثبات می‎رساند.

دلالت, دلالت لفظی, دال, مدلول, دلالت تصوری, دلالت تصدیقی, اراده