عبدالکریم حسین پور - استادیار اقتصاد، گروه اقتصاد، دانشکده کسب و کار و اقتصاد، دانشگاه خلیج فارس، بوشهر، ایران
احمد قربان پور - استادیار مدیریت صنعتی، گروه مدیریت، دانشکده کسب و کار و اقتصاد، دانشگاه خلیج فارس، بوشهر، ایران.

چکیده گسترده معرفی: در عصر جهانی شدن، آگاهی در مورد مسائل پایداری در بین سازمان­ها به سرعت در حال افزایش است که نیاز بیشتری را جهت اجرای اقدام­های پایدار در زنجیره­های تامین برای کاهش مشکلات اجتماعی، اقتصادی و زیست­محیطی ایجاد می­کند. .پایداری توسط کمیسیون جهانی محیط­زیست به عنوان توسعه­ای که نیازهای نسل حاضر را با آگاهی از کمبود منابع طبیعی برآورده سازد، تعریف می­گردد. در طول زمان، میزان اهمیت­نسبی ابعاد اجتماعی، اقتصادی و زیست­محیطی برای پایداری متفاوت بوده است . مدیریت همه جنبه­های پایداری در یک سازمان بدلیل نیاز به تجدید ساختار کلی آن با تمرکز بر اتخاذ فن­آوری­های صنایع نسل چهارم، تولید پاک و اقدام­ای اقتصاد دایره­ای امری چالش برانگیز شده است. برای مقابله با چالش­های ناشی از تغییر پارادایم به سمت پایدار، مفهوم اقتصاد مدور در سراسر جهان بسیار مورد توجه قرار گرفته است و به طور فزاینده­ای به عنوان یک رویکرد نوین برای ایجاد کسب وکار پایدار مطرح شده است. اقتصاد مدور مدلی است که تولید زباله و انتشار آن را کاهش می­دهد. دستیابی به منافع اقتصادی، حداقل رساندن تاثیرات زیست­محیطی و افزایش کارایی مصرف منابع از اهداف اصلی اقتصاد دایره­ای می­باشد. این مفهوم به عنوان الگوی صنعتی جدید و به عنوان راه حلی برای کاهش اثرات منفی ناشی از اقتصاد خطی شده است. این نوع سیستم اقتصادی فرصت خوبی برای کاهش استفاده از مواد اولیه، محافظت از منابع مواد و نیز کاهش اثر کربن می­باشد. هدف اصلی آن، تمیز دادن رشد اقتصادی از محدودیت­های منابع طبیعی و تاثیرات اجتماعی است. تولید پاک یکی از مفاهیم نوینی است که چندین استراتژی طراحی زیست­محیطی را ادغام می­کند و می­تواند به عنوان یک عامل بالقوه در اقتصاد مدور در نظر گرفته شود. تولید پاک بر یکپارچه­سازی روابط بین محیط و مدیریت تاکید دارد. در عصر دیجیتالی شدن صنعتی، ارتباط بین صنایع نسل چهارم و اقتصاد مدور، امکان کشف راه­های مختلف را فراهم کرده است که از طریق آن­ها می­توان به اهداف پایداری زیست­محیطی دست یافت. در این تعامل دیجیتالی شدن صنایع به طور فزاینده­ای نقش تسهیل­گر را در تولید پاک بازی می­کند. این انقلاب نقش مهمی را در پایداری کسب و کارها بازی می­کند. این فناوری­ها می­توانند با جمع­آوری اطلاعات مورد نیاز در زمان واقعی از سیستم تولید هوشمند، برنامه­های کارآمد در تخصیص منابع و هماهنگی با تامین­کننده در تولید پایدار را امکان­پذیر نمایند. عطف به مطالب فوق، صنایع باید تلاش­های خود را برای دستیابی به اهداف پایداری و اتخاذ رویکردهای بدیع در طول اقدام افزایش دهند. لذا، سوال اصلی پژوهش این است: عوامل اقتصاد مدور، تولید پاک و انقلاب صنعتی نسل چهارم موثر در ارزیابی عملکرد پایدار در صنایع غذایی و بهبود بهره­وری آن کدامند؟ و اهمیت­نسبی هر یک از آن­ها چقدر می باشد؟ پژوهش حاضر از جهت تلفیق و توجه همزمان به مولفه­های اقتصاد مدور، تولید پاک و انقلاب صنعتی نسل چهارم در عصر دیجیتالی شدن صنایع جهت ارزیابی عملکرد آن­ها دارای نوآوری است.   متدولوژی: پژوهش حاضر به لحاظ هدف، کاربردی و به لحاظ روش و ماهیت، توصیفی- پیمایشی است. قلمرو مکانی پژوهش، صنایع تولیدی فعال در بخش مواد غذایی استان بوشهر است. در ابتدا با روش کتابخانه­ای و براساس مطالعه­ی و تحلیل محتوای مبانی نظری و تجربی پژوهش، ابعاد و شاخص­ها شناسایی گردیدند جامعه­آماری این تحقیق را خبرگان و متخصصان صنعتی و دانشگاهی که به لحاظ تجربی و تئوریک با موضوع آشنا بودند، تشکیل دادند. با روش غیرتصادفی هدفمند از نوع قضاوتی تعداد ۸ نفر از آن­ها به عنوان اعضای نمونه انتخاب شدند. در این بخش، ملاک انتخاب خبرگان، آشنایی تئوریک و تخصص­شان در حوزه­های محیط­گرایی، مدیریت پایدار، انقلاب صنعتی نسل ۴.۰ و اقتصاد مدور بوده است. ابزار جمع­آوری داده­ها، پرسشنامه محقق­ساخته است. روایی این پرسشنامه با رویکرد تحلیل محتوای صوری و پایایی آن نیز بار روش آلفای کرونباخ با مقدار ۰.۷۰۵ تایید گردید. به منظور تجزیه و تحلیل داده­ها از رویکرد تحلیل نسبت ارزیابی وزن­دهی تدریجی یا سوارا در محیط فازی استفاده گردید. این رویکرد یکی از روش­های تصمیم­گیری چند شاخصه جهت وزن­دهی به شاخص­ها است. مشخصه اصلی این روش نسبت به سایر روش­های مشابه، توان آن در ارزیابی دقت نظر خبرگان درباره شاخص­های وزن داده شده در طی فرآیند روش، سهولت پیاده­سازی و عدم نیاز به حجم مقایسات بالا می­باشد. علاوه­ بر آن، در این روش خبرگان می­توانند با یکدیگر مشورت نمایند که این امر نتایج را نسب به سایر روش­ها دقیق­تر می­نماید.   یافته­ها: به منظور تجزیه و تحلیل داده­ها از رویکرد تحلیل نسبت ارزیابی وزن­دهی تدریجی یا سوارا در محیط فازی استفاده گردید. پس از شناسایی شاخص­ها، پرسشنامه طراحی و به صورت غیرحضوری در اختیار خبرگان جهت دریافت نظرها قرار داده شد.    خبره سوم خبره دوم خبره اول   بالا متوسط پایین بالا متوسط پایین بالا متوسط پایین ۱ ۱ ۱ ۱ ۱ ۱ ۱ ۱ ۱ تولید پاک ۰.۶۷ ۰.۵ ۰.۴ ۰.۶۷ ۰.۵ ۰.۴ ۱.۵ ۱ ۰.۶۷ اقتصاد مدور ۰.۴ ۰.۳۳ ۰.۲۹ ۰.۶۷ ۰.۵ ۰.۴ ۰.۶۷ ۰.۵ ۰.۴ صنایع ۴.۰ خبره ششم خبره پنجم خبره چهارم   ۱ ۱ ۱ ۱ ۱ ۱ ۱ ۱ ۱ تولید پاک ۱ ۱ ۱ ۰.۴ ۰.۳۳ ۰.۲۹ ۱.۵ ۱ ۰.۶۷ اقتصاد مدور ۰.۴ ۰.۳۳ ۰.۲۹ ۱ ۱ ۱ ۰.۶۷ ۰.۵ ۰.۴ صنایع ۴.۰   خبره هشتم خبره هفتم   ۱ ۱ ۱ ۱ ۱ ۱ تولید پاک ۰.۴ ۰.۳۳ ۰.۲۹ ۱.۵ ۱ ۰.۶۷ اقتصاد مدور ۰.۶۷ ۰.۵ ۰.۴ ۰.۶۷ ۰.۵ ۰.۴ صنایع ۴.۰   وزن نهایی ابعاد و شاخص­های عمکلرد پایدار صنایع محاسبه گردید.   وزن نهایی شاخص وزن نهایی ابعاد ۰.۰۱۴ اینترنت اشیاء ۰.۲۳ صنایع ۴.۰ ۰.۰۵۸ تکنولوژی داده­های بزرگ ۰.۰۲۳ کارخانه هوشمند و تولید ابری ۰.۰۹۹ تکنولوژی پرینت۳ بعدی ۰.۰۳۵ سیستم روباتیک ۰.۱۶۸ حمایت مدیریت عالی ۰.۳۹   تولید پاک   ۰.۱۱۷ مدیریت مصرف انرژی و منابع ۰.۰۴۷ طراحی و بسته­بندی سبز ۰.۰۷۴ خرید سبز ۰.۰۳۳ سرمایه­گذاری ۰.۳   اقتصاد مدور   ۰.۱۳۸ بازیافت ضایعات ۰.۰۸۱ استفاده مجدد از مواد دست دوم ۰.۰۵۱ فروش مواد قابل بازیافت   نتیجه: نتایج پژوهش نشان داد تولید پاک و اقتصاد مدور به ترتیب بالاترین اهمیت­نسبی را بهبود عمکرد پایدار صنایع تولیدی دارند. گوپتا و همکاران(۲۰۲۱)، در مطالعه­ی خود بیان داشتند اقتصاد مدور و تولید پاک برجسته­ترین نقش را در عملکرد پایدار سازمان­ها دارند که با نتایج این تحقیق همراستا می­باشد. همچنین، در بین شاخص­ها؛ حمایت مدیریت عالی، بازیافت ضایعات، مدیریت مصرف انرژی و منابع و پرینت۳ بعدی بالاترین وزن را دارند. لذا به این عوامل باید بیشتر توجه گردد. اما به این نکته باید توجه داشت که پیاده­سازی هر یک از شاخص­ها، به احتمال زیاد موانع و تضادهای بسیاری دارد؛ بنابراین، پژوهشگران می­توانند در مطالعات بعدی خود این مشکلات را نیز واکاوی نمایند. این می­تواند در نتیجه عدم دسترسی به کانال های انتقال و یادگیری فناوری (شامل تقلید به واسطه مشاهده صنایع نسل چهارم، واردات تجهیزات و دانش فنی، ارتباطات علمی و فناورانه با کشورهای پیشرو) باشد از این رو پیشنهاد می شود تا ضمن بررسی مهم ترین تحولات، زیرساخت ها و پیش نیازهای مورد نیاز برای صنایع کشور جهت پیاده سازی تحولات انقلاب صنعتی چهارم تقویت شود. یکی از محدودیت­های این پژوهش می­تواند در جمع­آوری داده­ها با پرسشنامه محقق­ساخته در قالب ابعاد و مفاهیم نوین براساس نظرات خبرگان عنوان گردد. مفروضه اساسی این روش، برابری خبرگان از لحاظ دانش است. از آنجائیکه به طور ناخودآگاه بین خبرگان از حیث آشنایی با مفاهیم این ابعاد یک شکاف دانشی وجود دارد که این می­تواند تورش نتیجه را به همراه داشته باشد. لذا، امید است که این محدودیت در تحقیقات دیگر با اتخاذ تدابیر لازم مرتفع گردد.

اقتصاد دایره ای, صنایع تولیدی, انقلاب صنعتی نسل۴.۰, عملکرد پایدار