افروزسادات فروغی پور - کارشناس ارشد اقتصاد، دانشکده ی اقتصاد، مدیریت و علوم اجتماعی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.
علی حسین صمدی - استاد تمام اقتصاد، دانشکده ی اقتصاد، مدیریت و علوم اجتماعی ، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.
روح اله شهنازی - دانشیار اقتصاد، دانشکده ی اقتصاد، مدیریت و علوم اجتماعی ، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.

چکیده گسترده معرفی: دولت‎ها به بهانه اصلاح موارد شکست بازار و به دلیل تامین کالاهای عمومی، بروندادها، اطلاعات نامتقارن و بازدهی فزاینده در اقتصاد دخالت می‎کنند. اما گاهی این ملاحظات منجربه پیدایش رفتار افزونه خواهی می­شود. افزونه خواهی آثار سوء بسیاری دارد که می­توان به کاهش خلاقیت و نوآوری، فراگیرشدن قوانین و مقررات موردی، رایج شدن رشوه­دهی و رشوه­ستانی و تحریف ساختار انگیزه اقتصادی، اجتماعی و زیان رفاهی اشاره کرد. از این رو شناسایی عوامل اثرگذار بر افزونه خواهی حائز اهمیت است. چرا که با بررسی و کنترل این عوامل می­توان زمینه شکل گیری افزونه­خواهی را کاهش و اقتصاد را به رشد و توسعه پایدار سوق داد. متدولوژی: این مقاله به بررسی عوامل تاثیرگذار بر افزونه خواهی در دو گروه کشورهای منتخب صادرکننده نفت (اوپک) و کشورهای منتخب عضو سازمان همکاری و توسعه اقتصادی از سال ۱۹۹۶تا ۲۰۱۷ می پردازد. بدین منظور، از رگرسیون داده­های پانل استفاده می­گردد. در ابتدا، با استفاده از آزمون مانایی هادری-رائو (آزمونی معتبر با وجود شکست ساختاری)، وضعیت مانایی داده­ها بررسی می­شود و نیز سایر آزمون­های پیش از تخمین انجام می­گردد. سپس، به دلیل وجود وابستگی مقطعی، ناهمسانی واریانس و خود همبستگی بین جملات اخلال در هر دو گروه کشورهای منتخب صادرکننده نفت و کشورهای منتخب سازمان همکاری و توسعه اقتصادی، الگوهای مدنظر با استفاده از روش دریسکول - کرای تخمین زده می­شود. یافته: یافته های تجربی این مقاله حاکی از آن است که در هر دو گروه مذکور، حقوق مالکیت، دموکراسی و تولید ناخالص داخلی سرانه اثر منفی و معنادار و نظامی­گری و تورم، اثر مثبت و معناداری بر فعالیت­های افزونه خواهی دارند. نتایج همچنین نشان می­دهد که در کشورهای منتخب سازمان همکاری و توسعه اقتصادی، با افزایش تحصیلات، افزونه خواهی کاهش می­یابد. این در حالی است که افزایش تحصیلات، تاثیر معنادار و مثبتی بر افزونه خواهی در کشورهای صادرکننده نفت می­گذارد. همچنین در کشورهای صادرکننده نفت، رانت نفتی اثر مثبت و معناداری بر افزونه خواهی دارد. این نتیجه بدین معنی است که، با افزایش رانت نفتی در این کشورها، انگیزه افراد در انجام کارهای مولد کمتر شده و بیشتر به سمت فعالیت­های توزیعی روی می­آورند. نتیجه: نتایج این مطالعه نشان می­دهد حقوق مالکیت تاثیر منفی و معناداری بر زمینه شکل گیری افزونه خواهی در هر دو گروه دارد. با افزایش ۱ واحدی حقوق مالکیت زمینه شکل گیری فعالیت افزونه خواهی در کشورهای صادر کننده نفت ۰.۰۶ واحد و در کشورهای عضو سازمان همکاری و توسعه اقتصادی ۱۵۲/۰ واحد کاهش می­یابد. نظامی گری در هر دو دسته از کشورها تاثیر مثبت ومعناداری بر افزونه خواهی دارد. با افزایش ۱ واحد نظامی گری زمینه شکل گیری افزونه خواهی در OPEC  معادل ۹۳۸/۰ واحد و در OECD برابر با ۳۷۴/۰ واحد افزایش می­یابد. همچنین افزایش ۱ واحدی دموکراسی به ترتیب باعث کاهش ۹۱۱/۰ و ۱۹۷/۰ واحدی افزونه­خواهی در گروه OPEC وOECD  می­شود و اثر معناداری دارد. متغیر بعدی که مورد بررسی قرار می­گیرد تحصیلات است. در کشورهای صادرکننده نفت تحصیلات تاثیر مثبت و معناداری بر افزونه خواهی دارد و در صورت افزایش ا واحدی تحصیلات زمینه شکل گیری افزونه خواهی ۱۱۹/۰ واحد افزایش می­یابد. اما در کشورهای OECD تحصیلات تاثیر منفی و معناداری بر زمینه شکل گیری افزونه خواهی دارد و با افزایش ۱ واحدی تحصیلات، افزونه خواهی ۱/۰ واحد کم می­شود. عامل بعدی تولید ناخالص داخلی سرانه است که با افزایش ۱ واحدی آن باعث می­شود افزونه خواهی در کشورهای OPEC و OECD هر دو معادل ۰۰۰۱/۰ واحد کاهش یابد و این تاثیر معنادار است.علاوه بر این رانت نفتی در کشورهای OPEC تاثیر مثبت و معناداری بر زمینه شکل گیری افزونه خواهی دارد. در صورت افزایش ۱ واحدی رانت نفتی زمینه شکل گیری افزونه خواهی ۱۴۶/۰ واحد زیاد می­گردد. در نهایت تورم در هر دو دسته از کشورها تاثیر مثبت و معناداری بر افزونه خواهی دارد. زمانی که تورم ۱ واحد زیاد شود افزونه­ خواهی در OPEC وOECD به ترتیب ۱۰۱/۰ و ۲۶۴/۰ واحد افزایش می­یابد.

افزونه خواهی, حقوق مالکیت, کشورهای صادرکننده نفت, کشورهای عضو سازمان همکاری و توسعه اقتصاد