منافع اقتصادی رودخانه کارون: آیا جامعه برای حفاظت از این رودخانه حاضر به پرداخت است؟
عنوان مقاله: منافع اقتصادی رودخانه کارون: آیا جامعه برای حفاظت از این رودخانه حاضر به پرداخت است؟
شناسه ملی مقاله: JR_JQE-18-2_001
منتشر شده در در سال 1400
شناسه ملی مقاله: JR_JQE-18-2_001
منتشر شده در در سال 1400
مشخصات نویسندگان مقاله:
امیرحسین منتظرحجت - دانشیار اقتصاد، گروه اقتصاد، دانشکده اقتصاد و علوم اجتماعی، دانشگاه شهید چمران اهواز، ایران
بهزاد منصوری - دانشیار آمار، گروه آمار، دانشکده علوم ریاضی و کامپیوتر، دانشگاه شهید چمران اهواز، ایران.
سید مرتضی افقه - دانشیار اقتصاد، گروه اقتصاد، دانشکده اقتصاد و علوم اجتماعی، دانشگاه شهید چمران اهواز، ایران
زهرا کیانی ده کیانی - دانش آموخته اقتصاد، گروه اقتصاد، دانشکده اقتصاد و علوم اجتماعی، دانشگاه شهید چمران اهواز، ایران.
خلاصه مقاله:
امیرحسین منتظرحجت - دانشیار اقتصاد، گروه اقتصاد، دانشکده اقتصاد و علوم اجتماعی، دانشگاه شهید چمران اهواز، ایران
بهزاد منصوری - دانشیار آمار، گروه آمار، دانشکده علوم ریاضی و کامپیوتر، دانشگاه شهید چمران اهواز، ایران.
سید مرتضی افقه - دانشیار اقتصاد، گروه اقتصاد، دانشکده اقتصاد و علوم اجتماعی، دانشگاه شهید چمران اهواز، ایران
زهرا کیانی ده کیانی - دانش آموخته اقتصاد، گروه اقتصاد، دانشکده اقتصاد و علوم اجتماعی، دانشگاه شهید چمران اهواز، ایران.
معرفی:رودخانه کارون یکی از مهمترین رودخانههای جنوب و جنوب غرب کشور است که در تولید برق، کشت محصولات مختلف کشاورزی و آب مصرفی بسیاری از شهرهای استان خوزستان نقش موثری ایفا میکند. اما با وجود اهمیت بسیار زیاد این رودخانه، طی سالهای اخیر دچار مدیریت ناکارا و برداشتهای بیرویه، سدهای بدون مطالعات پایه و عدم بهرهوری در استفاده از آب دچار شده است. امروز نیز بحث انتقال آب سرچشمههای کارون برای مصرف شرب استانهای دیگر مطرح است که قطعا بدون در نظر گرفتن ارزش واقعی آب این رودخانه و بهره بردن از مکانیزم بازار این انتقال غیر بهینه خواهد بود. تمامی این مشکلات در نبود اطلاع از ارزش واقعی این رودخانه به عنوان یک موهبت طبیعی است. این مطالعه کوشید با استفاده از روش مدلسازی انتخاب ارزش اقتصادی منافع غیر مستقیم رودخانه کارون را برای بخش کوچکی از استفادهکنندگان آن یعنی ساکنان شهرستان اهواز استخراج نماید. بدیهی است که با دخیل کردن تمامی جامعه برخوردار از منافع این رودخانه و لحاظ نموئن سایر منافع آن، اعداد بدست آمده بسیار بزرگتر و دقیقتر خواهد بود و این مهم میتواند به عنوان هدف اصلی تحقیقات آتی قرار گیرد. متدولوژی:جهت استخراج ارزش ویژگیهای رودخانه از روش مدلسازی انتخاب و مدل لاجیت با پارامترهای تصادفی در دو شکل ساده و مرکب استفاده شد. در اجرای مدلسازی انتخاب سه مرحله وجود دارد. در مرحله اول لازم است ویژگیهای غیربازاری رودخانه کارون مشخص شوند. سپس در مرحلهی بعد می بایست مجموعههای انتخاب مشخص گردند و در نهایت پرسشنامه مربوطه طراحی شود. بدین منظور، تلاش شد تا حد امکان از پیشینه تجربی تحقیق بهره برده شود و ویژگیها بهگونهای انتخاب شوند که سازگاری لازم تامین شود. در این مطالعه، ویژگی های چشمانداز شادیبخش طبیعی، حفظ تنوع زیستی، کارکرد اکولوژیکی و کارکرد آموزشی رودخانه کارون انتخاب شدند. در مرحله سوم برای هر یک از ویژگی ها، سه سطح در نظر گرفته شد. اولین سطح یا سطح مبنا، وضعیت کیفی موجود خدمات رودخانه را نشان می داد و دو سطح بعدی، سطح متوسط و خوب خدمات کیفی رودخانه را نسبت به وضعیت موجود ارایه می کرد. با توجه به اینکه هدف این مطالعه محاسبه تغییرات رفاه افراد است، یک گزینه پولی نیز به عنوان آخرین سوال از افراد پرسیده شد. این ارزش پولی براساس هزینه ورودی پارکهای ملی در ایران و مشاوره با کارشناسان سازمان حفاظت محیط زیست استان خوزستان محاسبه شد. قیمتهای استفاده شده در این تحقیق به ترتیب ۰، ۴۵۰۰۰ و ۷۰۰۰۰ ریال تعیین گردید. دادههای مورد نیاز از طریق تکمیل پرسشنامه از خانوارهای شهرستان اهواز در سال ۱۳۹۴ گردآوری گردید. به منظور طراحی مدل سازی انتخاب پنج کارت طراحی شد. روش ایجاد کارت ها به این صورت بود که با استفاده از تکنیک طرح کسری و حذف حالات غیر محتمل در نرم افزار SPLUS، ده حالت مختلف بین چهار ویژگی رودخانه و هزینه ی محافظت از آن انتخاب شد. حالات غیر محتمل، حالاتی هستند که در آنها سطح پایین ویژگی رودخانه با هزینه حفاظت بسیار بالا یا سطح بالای ویژگی با هزینه حفاظت بسیار پایین در یک گزینه قرار گرفته اند. سپس ده حالت بدست آمده در ۵ کارت دارای دو سناریوی Z و T و یک سناریوی پایه تنظیم شد. به منظور استفاده از نظر صاحبنظران دانشگاهی و ارتقاء سطح کیفی کارت ها، برای تعدادی از اعضای هیات علمی اقتصاد محیط زیست ارسال شدند. سپس با استفاده از نظرات کارشناسی آنها، کارت ها اصلاح و برای بررسی شفافیت و قابل فهم بودن آنها، بین شماری از پاسخ دهندگان (که به صورت تصادفی انتخاب شدند) توزیع شدند. از بررسی کارت های گردآوری شده و اخذ نظر کارشناسان سازمان حفاظت محیط زیست، کارت ها نهایی شدند.در تحقیق حاضر، به منظور کنترل ناهمگنی در ترجیحات افراد از مدل RPL در دو شکل ساده و دارای متغیرهای کنشی (مرکب) استفاده شد. به منظور برآورد متغیرها، دادههای گردآوری شده وارد نسخه ۱۲ نرمافزار STATA شدند و به روش حداکثر درستنمایی مدلها برآورد شدند. نتایج نشان داد که در مدل ساده تمامی ضرایب (به جزء C۳) در سطح قابل قبول آماری معنیدار بوده و دارای علامت مورد انتظار بودند. علامت مثبت ضریب ویژگیهای رودخانه نشان داد که با بهبود ویژگی های کیفی رودخانه مطلوبیت افراد افزایش مییابد. همچنین علامت منفی ضریب هزینهی محافظت نشان داد که با پرداخت هزینه برای محافظت رودخانه مطلوبیت افراد کاهش مییابد. نسبت درستنمایی نشان داد که فرضیه صفربودن همزمان تمامی متغیرها در سطح ۱% رد میشود و مدل از اعتبار کافی برخوردار است. یافته ها:با مقایسه لگاریتم درست نمایی برای دو مدل RPL ساده و مرکب، برتری مدل مرکب نسبت به مدل ساده آشکار گردید. با وارد شدن متغیرهای کنشی به مدل پایه، لگاریتم درستنمایی از ۳۸/۶۹۰- به ۶۸/۵۷۵- کاهش یافت. همچنین، بر اساس نسبت درست نمایی فرضیه صفر بودن همزمان تمامی ضرایب در سطح ۱% رد شد و مدل مرکب از اعتبار کافی برخوردار بود. بر اساس معنی داری ضرایب و علامت آنها نیز مدل کنشی بر مدل پایه برتری داشت. تمامی ضرایب ویژگی های رودخانه اعم از چشم انداز طبیعی، کارکرد اکولوژیکی، حفظ تنوع زیستی و کارکرد آموزشی دارای علامت مثبت بودند. علامت مثبت این ضرایب نشان داد که در صورت بهبود هر یک از ویژگی های رودخانه، مطلوبیت پاسخ دهنده نسبت به وضعیت پایه افزایش می یابد. همچنین، تمامی این متغیرها در سطح آماری ۱%، ۵% و ۱۰% معنی دار هستند. متغیر قیمت در سطح ۱% معنی دار بود و دارای علامت منفی که نشان می دهد پاسخ دهندگان ترجیح می دهند در برنامه های حفاظتی که به هزینه های اضافی نیاز ندارند، شرکت کنند. بنابراین علامت منفی ضریب پرداخت نشان دهنده تاثیر منفی آن بر مطلوبیت فرد است. بر اساس نتایج بدست آمده، از تقسیم ضریب ویژگی های رودخانه بر ضریب هزینه در مدل RPL مرکب، تمایل به پرداخت نهایی برای هریک از ویژگیها استخراج شد تمایل به پرداخت نهایی مبادله بین پول و ویژگی مورد نظر را با فرض ثبات سایر شرایط نشان می دهد. به بیانی دیگر، نرخ نهایی جانشینی بین ویژگی های رودخانه و متغیر هزینه را نشان می دهد. به عنوان نمونه، چنانچه چشم انداز طبیعی رودخانه از وضعیت غیرقابل قبول به وضعیت کمتر رضایت بخش (A۲) بهبود یابد، هر یک از استفاده کنندگان غیرمستقیم رودخانه، به طور متوسط حاضر به پرداخت ۱۲۷۸۱۰ ریال در ماه هستند (معادل سالانه ۱۵۳۳۷۲۰ ریال). بیشترین تمایل به پرداخت استفاده کنندگان غیرمستقیم مربوط به کارکرد اکولوژیکی در سطح خوب است. برای این ویژگی رودخانه، تمایل به پرداخت مربوط به سطح خوب برابر ۲۱۲۲۷۰ ریال در ماه به دست آمد.به منظور محاسبه منافع اجتماعی سالانه رودخانه کارون، اعداد بدست آمده برای تمایل به پرداخت نهایی تمامی ویژگیها به کل جمعیت برخوردار از این ویژگی ها تعمیم داده شد. عدد حاصل قیاسی از منافع اجتماعی سالانه رودخانه کارون بود که از خدمات کیفی و غیربازاری آن حاصل می شود. بنابراین، منافع اجتماعی سالانه ناشی از خدمات استفاده ای غیرمستقیم رودخانه کارون از حاصلضرب جمعیت شهرستان اهواز (۱۴۵۰۰۰۰ نفر) در مجموع تمایل به پرداخت نهایی تمامی ویژگیها در سطح خوب برابر ۱۲۴۹ میلیارد ریال محاسبه شد.اما منافع اجتماعی سالانه ارزش سرمایه ای این رودخانه را نشان نمی دهد چرا که این منافع هرساله و به صورت پیوسته برای یک دوره بلندمدت ادامه خواهد داشت. از اینرو اعداد بدست آمده برای یک دوره بلندمدت تنزیل گردید. در نبود نرخ تنزیل اجتماعی از نرخ بهره واقعی بخش کشاورزی و منابع طبیعی (۲۰ درصد) استفاده شد. ارزش سرمایه ای منافع استفادهای غیر مستقیم رودخانه برابر ۱۹۸۲۵ میلیارد ریال به دست آمد. البته اعداد بدست آمده تنها از ارزشگذاری منافع استفادهای غیر مستقیم رودخانه بدست آمده است. بدیهی است چنانچه در مطالعات آتی سایر منافع رودخانه اعم از استفادهای (مستقیم و بالقوه) و غیر استفادهای محاسبه و به عدد بدست آمده از این مطالعه اضافه گردند، ارزش سرمایهای رودخانه کارون بیشتر آشکار خواهد شد.نتیجه:نتایج این مطالعه به عنوان یک مطالعه پایه میتواند در سیاستگذاریهای زیست محیطی مورد استفاده قرار گیرد. از آن جمله میتوان از نتایج این مطالعه در ارزیابی اقتصادی-زیستمحیطی طرحهایی که در بستر رودخانه یا در رابطه با آن در آینده اجرا خواهند شد، بهره برد. بدیهی است عدم انجام چنین ارزیابیهایی منجر به تخصیص غیربهینه منابع رودخانه خواهد شد و آثار زیان بار زیستمحیطی مانند ریزگردها را درپی خواهد داشت.مساله تخصیص آب رودخانه نیز میبایست با توجه به ارزش اقتصادی آن صورت گیرد. هرگونه تخصیص بین حوزهای آب توسط دولت، یک تخصیص غیر بهینه خواهد بود و میبایست از مکانیزم بازارهای آب بین استانی در این زمینه بهره برد. نتایج این مطالعه می توانند به عنوان یک مبنا در جهت تعیین قیمت آب در این بازار مورد توجه قرار گیرند، چرا که اعداد بدست آمده، تمایل به پرداخت افراد را برای استفاده از منافع رودخانه کارون به خوبی بازتاب میدهند. البته روشهای قیمتگذاری و ارزش گذاری بسیار متنوع بوده و این تحقیق ادعایی مبنی بر برتری نسبت به روشهای دیگر موجود در ادبیات موضوع ندارد.
کلمات کلیدی: تمایل به پرداخت نهایی, ارزش سرمایه ای, مدل لاجیت با پارامترهای تصادفی
صفحه اختصاصی مقاله و دریافت فایل کامل: https://civilica.com/doc/1820836/