محمد علی آقاجانی - دانشیار پژوهش، مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان گلستان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، گرگان، ایران
محمد رضوی - دانشیار پژوهش، بازنشسته بخش تحقیقات بیماری های گیاهی، موسسه تحقیقات گیاهپزشکی کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

مقدمه: یکی از روش های موثر در کنترل بیماری های گندم، استفاده از مخلوط ارقام است. اصولا باید از ارقامی استفاده شود که به لحاظ صفات زراعی خوب و مشابه، اما در مقاومت به بیماری ها متفاوت باشند. استفاده از مخلوط ارقام زمانی متداول است که رقم پرمحصول، حساس و رقم کم محصول، مقاوم به بیماری باشد و به این ترتیب، مخلوط آنها دارای راندمان قابل قبولی باشد. مخلوط ارقام به عنوان مخلوطی از ارقام متفاوت تعریف شده است که شباهت کافی برای رشد کردن در کنار هم دارند، اما از نظر بسیاری از صفات نظیر مقاومت در برابر بیماری ها، متفاوت هستند. مخلوط ارقام، بیماری را به طور کامل متوقف نمی کند، بلکه نرخ پیشرفت بیماری را از طریق محو کردن تعداد زیادی از اسپورها در هر چرخه تکثیر بیمارگر کاهش می دهد. هدف از اجرای این تحقیق، بررسی تاثیر کشت مخلوط سه رقم کوهدشت، مغان و مروارید در کنترل چهار بیماری سفیدک سطحی، لکه خرمایی، زنگ زرد و زنگ قهوه ای بود.مواد و روش ها: به منظور بررسی تاثیر مخلوط ارقام در کنترل بیماری های برگی گندم، تحقیقی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با ۱۲ تیمار و چهار تکرار در ایستگاه تحقیقات کشاورزی گرگان اجرا شد. رقم های مورد استفاده شامل سه رقم کوهدشت، مغان و مروارید بودند که از نظر چهار بیماری برگی شامل سفیدک سطحی، لکه خرمایی، زنگ زرد و زنگ قهوه ای مورد ارزیابی قرار گرفتند. سفیدک سطحی و لکه خرمایی بر اساس میزان آلودگی با استفاده از مقیاس ساری و پرسکات و زنگ زرد و قهوه ای با استفاده از تیپ و شدت آلودگی اندازه­گیری شدند. شدت نهایی و مقدار استاندارد شده سطح زیر منحنی پیشرفت بیماری (SAUDPC) برای هر چهار بیماری ارزیابی شد.یافته های تحقیق: نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل آماری داده ها نشان داد که اختلاف آماری بسیار معنی داری (۰۱/۰>P) بین تیمارهای آزمایش از لحاظ شدت نهایی بیماری و مقدار استاندارد شده سطح زیر منحنی پیشرفت بیماری (SAUDPC) هر چهار بیماری وجود داشت. نتایج آزمون مقایسه میانگین ها نشان داد که در مورد سفیدک سطحی، تمام تیمارها دارای شدت نهایی بیماری بالاتر از ۳۰ درصد و پایین تر از ۴۵ درصد بودند و بنابراین، کارایی مناسبی در هیچ کدام از تیمارها برای کاهش شدت این بیماری مشاهده نشد، اما در مورد زنگ زرد، مقاوم بودن ارقام کوهدشت، مروارید و مخلوط بذری آنها، آشکارا قابل مشاهده بود. در مورد لکه خرمایی، پایین ترین شدت نهایی بیماری در رقم مروارید و مخلوط یک به یک کوهدشت و مغان مشاهده شد و سایر نسبت های مخلوط بذر دو رقم کوهدشت و مغان نتوانست کنترل مناسب بیماری را به دنبال داشته باشد. در مورد بیماری زنگ قهوه ای، پایین ترین شدت نهایی بیماری در رقم های مروارید و مغان با تراکم ۱۵۰ بذر در متر مربع و بالاترین شدت بیماری در تیمارهای مربوط به رقم کوهدشت مشاهده شد.نتیجه ­گیری: در این تحقیق، تاثیر مخلوط ارقام در کنترل بیماری های برگی گندم مورد بررسی قرار گرفت. در مورد بیماری سفیدک سطحی، تمام تیمارها دارای شدت نهایی بیماری بالاتر از ۳۰ درصد و پایین تر از ۴۵ درصد بودند و بنابراین، کارایی مناسبی در هیچ کدام از تیمارها برای کاهش شدت این بیماری دیده نشد، در حالی که مقاوم بودن ارقام کوهدشت (تیمار شماره ۱) و مروارید (تیمار شماره ۳) و ترکیب بذری آنها (تیمار شماره ۱۰) برای بیماری زنگ زرد، آشکارا قابل مشاهده بود. در مورد بیماری لکه خرمایی، پایین ترین شدت نهایی بیماری در دو تیمار شماره ۳ (رقم مروارید) و ۴ (مخلوط ۱:۱ کوهدشت و مغان) مشاهده شد و سایر نسبت های مخلوط بذر دو رقم کوهدشت و مغان نتوانست بیماری را کنترل کند. در مورد بیماری زنگ قهوه ای، پایین ترین شدت نهایی بیماری در دو تیمار ۳ (رقم مروارید) و ۱۲ (رقم مغان با تراکم ۱۵۰ بذر در متر مربع) و بالاترین شدت بیماری در تیمارهای مربوط به رقم کوهدشت مشاهده شد.

زنگ گندم, زنگ زرد, زنگ قهوه ای, لکه خرمایی, مدیریت بیماری ها