عباسیان پس از دوره تثبیت فتوحات و آشنایی با تمدن و فرهنگ ملل دیگر، پایه های فرهنگ و تمدن اسلامی پی ریزی و استوار شد. هنر، فلسفه، ادبیات و دیگر علوم در میان مسلمانان رواج و رونق گرفت. نخستین ترجمه در دوره نخست عباسی زمان خلافت منصور دوانیقی(۱۳۶-۱۵۸ه) شکل گرفت و در دوران خلافت هارون الرشید (۱۷۰-۱۹۳ ه) و مامون عباسی (۱۹۸-۲۱۸ه) به اوج خود رسید. ترجمه­ها و آثار ارزشمند علمی در دوره دوم و به ویژه دوره سوم عباسی (حکومت آل بویه) موجب شکل گیری تمدن اسلامی شد. پژوهش حاضر با رویکردی توصیفی- تحلیلی و با طرح این پرسش که دستاوردهای علمی مسلمانان و اهل کتاب به ویژه گردآمدن عالمان فرق، مذاهب و ادیان گوناگون در بیت الحکمه ها چه تاثیری در بارورسازی عقلانیت و همگرایی جامعه اسلامی داشته است و چگونه می توان از این رویداد تاریخی در مسیر رشد و شکل‎گیری تمدن نوین اسلامی بهره برد. برپایه نتایج این پژوهش گردآمدن دانشمندان اسلامی در بیت الحکمه، مناظرات علمی، استفاده از تحقیقات علمی همدیگر با هر انگیزه ای موجب همگرایی و انسجام میان آنها و درنتیجه توده مردم آن دوره شد و اکنون با توجه به تداخل دو افق گفتمانی اکنون و گذشته تاریخ علوم انسانی- اسلامی، تمدن نوین اسلامی با بهره گیری از مدارای و تساهل مذهبی حاکمان و سعه صدر دانشمندان دست یافتنی است.

عقلانیت, عصر اول عباسی, همگرایی اسلامی, تمدن نوین اسلامی