احسان پورابریشم - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید چمران اهواز

«واقعه»، حالتی در عرفان اسلامی است که با آداب و شرایطی (خلوت گزینی، استغراق در ذکر و...) حاصل می شود و سالک با آن به معرفتی تازه می رسد و رهیافتی به عالم معنا می یابد که جایگاهش را در سیر و سلوک روشن می کند. واقعه اغلب در قالب اشکال، انوار، الوان و... پدیدار و با نظر پیر، تاویل و تفسیر می شود. پژوهش حاضر پس از تعریف و بررسی مفهوم واقعه و بیان اهمیت ایدئولوژیک آن، به دیدگاه ذات گرایان و ساختارگرایان درباره تجربه دینی می پردازد؛ دسته بندی شش گانه دیویس از تجارب دینی با تاکید بر مانعه الجمع نبودن آنها بیان و سپس واقعه عرفانی از منظر تجربه ای تفسیری، شبه حسی (با تاکید به واقع نمایی و غیروهمی بودن آن) و عرفانی (با مطالعه منظومه سلوک طریقت کبرویه) تبیین می شود. سرانجام نظرات کتز درباره زمینه مندی تجربه عرفانی بیان می شود. کتز معتقد است که تجربه در خلاء روی نمی دهد و حاصل تعامل دو سویه عارف با باورها، سنت، تجارب دیگر و محیط است. علاوه بر این، حضور اسوه (راهنما) نیز در شکل گیری، جهت دهی و تاویل تجربه عرفانی اهمیت دارد. این نظریه در حوزه واقعات عرفانی با بررسی آداب و شرایط واقعه، که در چارچوب سنت دینی معین روی می دهد و نیز نقش پیر در شکل گیری و معنابخشی به آن، بیان می شود.در هر بخش از پژوهش حاضر، برای تبیین مباحث مطرحه با ارجاع به منابع و تذکره های عرفانی، به ذکر واقعات از مشایخ صوفیه پرداخته می شود.

واقعه, تجربه دینی, تجربه عرفانی, زمینه مندی, سنت