محمدجواد نوراحمدی - استادیار، گروه اقتصاد نظری، دانشکده اقتصاد، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران
علی نصیری اقدم - عضو هیئت علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی
محمدحسین عارف - دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

تاکنون مطالعات زیادی برای پاسخ به این سوال صورت گرفته است که منابع‎طبیعی چه تاثیری بر رشد اقتصادی دارند. پاسخ مطالعات به این سوال متفاوت است، برخی نشان می‎‎‎‎دهند منابع‎طبیعی تاثیری بر رشد اقتصادی ندارد، برخی تاثیر منفی (نفرین منابع) و تعدادی نیز تاثیر مثبت را نشان می‎دهند. هدف این مطالعه این‎‎‎‎ است که با استفاده از ابزار فراتحلیل، برآیند روشمندی از نتایج متفاوت مطالعات این حوزه ارائه دهد. فرضیه این پژوهش این‎ است که «بر اساس اندازه اثر حاصل از برآیند نتایج مطالعات تجربی منفرد و با در نظر گرفتن تورش انتشار و ناهمگنی انتشار، فرضیه نفرین منابع‎طبیعی رد می‎‎‎‎شود». به‎این‎منظور، طبق چارچوب مشخصی، مطالعات منتشرشده و در دسترس تا پایان ماه اوت ۲۰۲۱ را مورد بررسی قرار دادیم. پس از مطالعه چکیده پژوهش‎ها، نهایتا ۸۷ مطالعه‎‎‎‎ منفرد شامل ۱۱۷۲ رگرسیون که دارای یک متغیر توضیحی نشان‎‎‎‎دهنده‎‎‎‎ منابع‎طبیعی بودند و متن کامل آنها به صورت رایگان در دسترس بود را انتخاب کرده و نتایج رگرسیون‎‎‎‎های این مقالات را به دقت استخراج و شماره‎گذاری کردیم و پس از آن فراتحلیل را انجام دادیم. نتایج فراتحلیل چندسطحی این مطالعه نشان می‎‎‎‎دهد درحالت کلی منابع‎طبیعی تاثیر منفی کوچکی (۰۸۷/۰−) بر رشداقتصادی دارند. بنابراین فرضیه اولیه این مطالعه رد می‎‎‎‎شود، و اندازه اثر کل، نفرین منابع را نشان می‎‎‎‎دهد، اگرچه شدت آن طبق معیار کوهن کم است. مطالعه حاضر نشان می‎‎‎‎دهد پژوهش‎‎‎‎هایی که مولفه‎هایی مانند نوع منابع‎طبیعی، میزان وابستگی اقتصاد به منابع‎طبیعی، کیفیت نهادی، سرمایه‎‎‎‎گذاری، آزادی تجاری و... را در مدل‎هایشان در نظر گرفته‎اند، تاثیر منابع‎طبیعی بر رشد اقتصادیشان تغییر کرده است.

منابع طبیعی, رشد اقتصادی, نفرین منابع, رویکرد فراتحلیل, اندازه اثر کل