سولماز نادی - Plant Production and Genetics, Faculty of Agriculture, University of Zanjan, Zanjan, Iran
جلال صبا - Department of Plant Production and Genetics, Faculty of Agriculture, University of Zanjan, Zanjan, Iran
محمد جعفرآقایی - Seed and Plant Improvement Institute, Genetic and plant genetic resources research department, Karaj, Iran
بابک عندلیبی - Department of Plant Production and Genetics, Faculty of Agriculture, University of Zanjan, Zanjan, Iran

چکیده مبسوط مقدمه و هدف: گشنیز از مهم ترین گیاهان دارویی در دنیا است که به طور گسترده در صنایع دارویی، آرایشی و بهداشتی مورد استفاده قرار می گیرد. مواد و روش ها: به‎ منظور  بررسی تنوع ژنتیکی این گیاه در ایران، ۲۰ توده بومی گشنیز از نقاط مختلف کشور جمع آوری شده و در آزمایشی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در سال های زراعی ۱۳۹۸-۱۳۹۷ و ۱۳۹۹-۱۳۹۸ در مزرعه تحقیقاتی پژوهشکده سبزی و صیفی موسسه تحقیقات علوم باغبانی کرج انجام شد. در طول دوره رشد صفات فنولوژیک، مورفولوژیک و زراعی اندازه گیری و یادداشت برداری شدند. صفات بررسی شدند. صفات روز تا جوانه زنی، طول بلندترین برگ پایه، تعداد برگ پایه، روز تا گلدهی کامل، روز تا رسیدگی کامل، ارتفاع بوته، تعداد چتر در بوته، تعداد چتر بارور در بوته، تعداد چتر نابارور در بوته، تعداد چترک در چتر، تعداد دانه در چترک، وزن هزار دانه، عملکرد دانه تک بوته، بیوماس تک بوته، شاخص برداشت تک بوته، عملکرد دانه، بیوماس و شاخص برداشت بررسی شدند. داده ها با استفاده از نرم افزار آماری SAS و SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و به منظور گروه بندی جمعیت ها تجزیه خوشه ای به روش وارد و تجزیه به عامل ها با استفاده از روش چرخش وریماکس انجام شد. یافته ها: بر اساس نتایج تجزیه واریانس، بین توده های بومی مورد مطالعه از لحاظ اکثر صفات شامل طول بلندترین برگ پایه، تعداد برگ پایه، ارتفاع گیاه، تعداد چتر در بوته، تعداد چتر بارور در بوته، تعداد چترک در هر چتر، تعداد دانه در چترک، وزن هزار دانه، عملکرد دانه تک بوته، بیوماس تک بوته، شاخص برداشت تک بوته، عملکرد دانه، بیوماس و شاخص برداشت اختلاف معنی داری وجود داشت. ضرایب تغییرات فنوتیپی و ژنوتیپی برای بیشتر صفات بالا بود که نشان از تنوع زیاد این صفات در توده های بومی مورد بررسی داشت. وراثت پذیری عمومی صفات طول بلندترین برگ پایه، تعداد برگ پایه، ارتفاع، تعداد چتر در بوته، تعداد چتر بارور در بوته، تعداد چترک در چتر، تعداد دانه در چترک، وزن هزار دانه، وزن دانه تک بوته، بیوماس تک بوته، شاخص برداشت تک بوته، عملکرد دانه، بیوماس و شاخص برداشت بالا بود که پاسخ به گزینش این صفات را در برنامه های اصلاحی مورد انتظار می سازد. تجزیه خوشه ای ۲۰ توده بومی مورد مطالعه را در پنج گروه دسته بندی کرد.  نتیجه گیری: با توجه به نتایج، توده کرمانشاه بیشترین عملکرد دانه را در دو سال دارا بود. عملکرد بیشتر این توده نسبت به دیگر توده های مورد بررسی به دلیل دارا بودن بیشترین تعداد چتر در بوته، تعداد چتر بارور، تعداد چترک در چتر و وزن هزاردانه بود. همچنین صفات طول بلندترین برگ پایه، تعداد برگ پایه، تعداد چتر در بوته، تعداد چتر بارور در بوته، تعداد چترک در چتر، تعداد دانه در چتر، وزن هزار دانه، عملکرد دانه تک بوته، بیوماس تک بوته، شاخص برداشت تک بوته، عملکرد دانه، بیوماس و شاخص برداشت از وراثت پذیری بالایی برخوردار بودند که نشان دهنده نقش بالای عامل ژنتیک و تاثیر کم عوامل محیطی بر کنترل این صفات می باشد.

Breeding, Cluster Analysis, Heritability, Medicinal plants, Yield components, اجزای عملکرد, به نژادی, تجزیه خوشه ای, گیاهان دارویی, وراثت پذیری