عزت خلیقی
سعید روزبهانی
ابوالقاسم امیر احمدی

زمینه: مفهوم حقوق بشر در همه فرهنگ­ها مورد احترام بوده و قوانین متعددی در این باره وضع شده است و لزوما منحصر به دوران معاصر نیست. به این اعتبار که ادبیات، جلوه­گاه فرهنگ منعکس در متن جامعه است، بازتاب مصداق­های حقوق بشر در آن دیده می­شود. در گستره ادبیات فارسی، فردوسی در شاهنامه، ضمن پرداختن به مسائل گوناگون ادبی، از موضوعات حقوق بشری و اخلاق­محور هم سخن گفته­ است. او در ابیات مختلف، بارها به کاستی­های حقوق انسان­ها و ناهنجاری­های اخلاقی اعتراض کرده­ و مخاطبان خود را به صورت مستقیم و غیرمستقیم به رعایت آن فراخوانده است. فردوسی برای تحقق این هدف، نوآوری­هایی انجام داده­ که پرورش شخصیت­های کمال­یافته جهت تبیین حقوق انسانی از آن جمله است. در این پژوهش با استناد به منابع کتابخانه­ای و روش توصیفی- تحلیلی، دیدگاه فردوسی در شاهنامه در ارتباط با بنیادهای اخلاقی حقوق بشر به ویژه عدالت اجتماعی و کرامت انسانی کاویده شده است. همچنین، برای ارائه خوانشی جدید از آراء انسان­مدارانه فردوسی، اشاره­ای به مفاد اعلامیه حقوق بشر سازمان ملل متحد شده است. نتیجه ­گیری: از دید فردوسی، برپایی عدالت و برابری اجتماعی یکی از مهم­ترین وظایف صاحبان قدرت در جامعه است. همچنین، آنها باید حقوق انسانی را محترم بشمارند و از این طریق زمینه های تحقق و فراگیری حقوق شهروندی دیگر را رقم بزنند. مقایسه رویکردهای فردوسی در ارتباط با عدالت اجتماعی و کرامت انسانی با اعلامیه حقوق بشر سازمان ملل متحد نشان می­دهد که آراء فردوسی با جزئی­نگری بیشتری مطرح شده و برخلاف اعلامیه حقوق بشر که به صورت کلی و گذرا مطرح گردیده، فراگیری بیشتری دارد.

Moral foundations, Human rights, Social justice, Human dignity, Ferdowsi's Shahnameh, بنیادهای اخلاقی, حقوق بشر, عدالت اجتماعی, کرامت انسانی, شاهنامه فردوسی.