اکبر طلابکی طرقی
سیده صدیقه سجادی

بسیاری از فقهای شیعه، به ویژه معاصرین، با استناد به قاعده «الایسر فالایسر» مراتب نهی ازمنکر را به ترتیب قلب، زبان و دست دانسته اند. این در حالی است که عمده روایات معصومین (ع) در این زمینه، با استفاده از الفاظی مانند انکار و تغییر منکر، مرتبه یدی نهی ازمنکر را بر سایر مراتب مقدم دانسته؛ لذا یافتن دلیل تفاوت این رویکرد با ظاهر این روایات، با توجه به اهمیت تعیین مراتب و شرایط امربه معروف و نهی ازمنکر که مورد تاکید اصل هشتم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران است ضروری می نماید. این مقاله با روش توصیفی تحلیلی و با تمرکز بر منابع حقوق اسلامی شامل روایات، برخی اشارات تلویحی فقهای امامیه و نیز بررسی آرای برخی علمای اهل سنت که برخی به تقدم یا انحصار مرتبه یدی در قالب مفهوم تغییر منکر پرداخته و برخی به تاخر مرتبه یدی معتقد هستند ، مدعی است تفاوت روایات و رویکردهای یادشده بسته به اهمیت منکر ارتکابی و زمان برخورد با منکر، در دو قالب «برخورد با جرم» و «برخورد با مجرم (پیشگیری از وقوع یا تکرار جرم)» قابل دسته بندی، توجیه و حتی قابل جمع بوده؛ اما روایات ناظر بر تقدم مرتبه یدی، می تواند نگاه رایج به شرایط وجوب مانند شرط تاثیر بر مرتکب و اصرار وی بر منکر و نیز نقش مردم در این مرتبه را تغییر داده و بر حقوق عمومی و کیفری اسلامی تاثیرگذار باشد.

اصل هشتم قانون اساسی, انکار منکر, برخورد با جرم, پیشگیری از جرم, تغییر منکر, مرتبه یدی, نهی ازمنکر