سعیده پورعابدینی - دانش آموخته کارشناسی ارشد باستان شناسی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران
عابد تقوی - استادیار گروه باستان شناسی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران
حسن هاشمی زرج آباد - دانشیار گروه باستان شناسی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران

آنچه شهرها را ترجمه می کند، نحوه آراستگی محلات در کنار یکدیگر است که این انتظام مستلزم چگونگی چینش کاربری های مختلف، توزیع مناسب و سازگار تسهیلات شهری در کنار یکدیگر و نیز شبکه را ه ها در سطح محلات است. همجواری مطلوب زیرساخت های عمومی شهری در سطح محلات منتج به ممانعت از ایجاد نابرابری های اجتماعی و به تبع آن نابرابری فضایی و جدای یگزینی فضایی در ساحت محلات شده است که این همسویی بر روی عملکرد فرم، پیکره بندی فضایی و حیات شهرها در بستر زمان و مکان اثرگذار بوده است. هدف از این جستار، خوانش رفتار فضایی بینامتنی بین انسان و محیط در بافت تاریخی شهر بشرویه در دوره قاجار است که زمین هساز بروز سازمان فضایی و منطق اجتماعی فضا و همبستگی در ساختار کالبدی-عملکردی محلات این شهر شده است. پژوهش حاضر ازنظر هدف در زمره تحقیقات کاربردی است و از نظر ماهیت و روش توصیفی-تحلیلی است. اطلاعات نظری پژوهش از شیوه مطالعات کتابخانه ای و بهره گیری از یافته ها، اسناد و مدارک میرا ث فرهنگی شهر بشرویه جمع آوری گردیده است و به جهت خوانش منطق اجتماعی فضا که حاکم بر کالبد فضایی محلات شهر بشرویه از دو رهنمون کمی (روابط، شاخص های نحوفضا) و کیفی (انگاره نحوفضا) موجود در تئوری چیدمان فضا، استفاده شده است. بر مبنای هدف یاد شده، پرسش اصلی پژوهش عبارت است از: بر اساس تئوری نحو فضا نقش عوامل کالبدی-عملکردی در شکل دهی و توسعه منطق اجتماعی فضا شهر بشرویه در عصر قاجار چگونه بوده است؟ نتایج پژوهش نشان می دهد: عناصر سازنده ساختار کالبدی محلات بشرویه در عصر قاجار در راستای رفع نیازهای ساکنین محله ها و به منظور حفظ و تقویت هویت فرهنگی- اجتماعی آنها شکل گرفته اند که در این میان گذرها نقش راهبردی در پیدایش رفتارهای جمعی (ناشی از فعالیت های انسانی) در میان محله ها و نیزایجاد همبستگی میان عناصر کالبدی محلات را برعهده داشته اند. دستاورد این نظم فضایی،وجود یکپارچگی فضایی در کل و عملکرد آن در خردشده است.

ساختار کالبدی- عملکردی، تئوری چیدمان فضا، شهر بشرویه، دوره قاجار