یگانه محمودی - دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی، ساوه، ایران

جریان عرفان و تصوف در طول تاریخ همواره با فراز و نشیب های بسیاری همراه بوده است. عرفان و تصوف اسلامی که در ابتدا با زهد و پرهیز و اعراض از دنیا سعی در تربیت نفسانی و اخلاقی مریدان و سالکان داشت به مرور بر اثر عوامل گوناگون سیاسی، اجتماعی و ورود عارف نمایان و صوفیان سالوس با مشکلات و دغدغه هایی مواجه شد از جمله رواج برخی رفتارهایی که از صوفیان خانقاه نشین دیده می شرد مانند تکدی گری و دریوزگی، رواج تخدیر، شکم بارگی، استفاده دنیایی و لات بخش از اموری مانند سماع. هدف پرژوهش حاضر آن است تا با بررسی اندیشه مولانا به آسیب شناسی رفتار خانقاهیان و نقد آن بپردازیم. پرژوهش پیش رو که به شیوه توصیفی- تحلیلی بر مبنای مطالعات کتابخانه ای در مثنوی مولانا انجام شده است نشان می دهد که مولانا به عنوان یکی از پرآوازه ترین عارفان نامدار ایران و جهان در تصوف ایرانی اسلامی خود به صورت موشکافانه و نقادانه ای به مساله خانقاه، آداب و ظواهر آن به ویژه در مثنوی پرداخته است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که مولانا علاوه بر مورد توجه قرار دادن آداب گوناگون خانقاهی، به نقد بسیاری از مسائل، مشکلات و معضلات صوفی نمایان و ریاکاران عصر خویش چون دریوزگی، پناه آوردن به افیون، مشغول شدن به لهو و لعب، شکم بارگی پرداخته است.

خانقاه، عرفان و تصوف، مولانا، مثنوی، نقد اجتماعی