لیلا عیاری - دکترای علوم تربیتی، دانشگاه خوارزمی، مدرس دانشگاه فرهنگیان،تهران،ایران
نعمت الله موسی پور - نویسنده مسئول :استاد گروه علوم تربیتی(برنامه ریزی درسی)، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه هرمزگان، بندرعباس، ایران

دوره کودکی دارای اهمیت بنیادین برای آموزش‎های اساسی و همگانی است. یکی از این آموزش­های اساسی، انتقال مفاهیم مرتبط با ارزش­های اخلاقی از جمله نیکوکاری می باشد. در واقع، نیکوکاری از نیازهای اساسی برای حیات اجتماعی محسوب می شود که به میزان تن‎سپردن به قانون، دارای اهمیت است. به دلیل جایگاه مهم نیکوکاری در کسب کمال فردی و اجتماعی، ایجاد حس علاقه به نیکوکارشدن در کودکان و نوجوانان جزو رسالت های مهم آموزش و پرورش قلمداد می‎شود. لذا؛ در این مقاله تلاش شده است که سیاست‎گذاری و برنامه‎ریزی درسی آموزش ابتدایی ایران از نظر اهمیت و جایگاه نیکوکاری مورد بررسی قرار گیرد. بدین منظور؛ محتوای اسناد بالادستی و کتاب‎های درسی دوره ابتدایی از لحاظ میزان پرداختن به نیکوکاری و مصادیق آن با استفاده از رویکرد کیفی و روش تحلیل محتوای استقرایی بررسی شد. جامعه پژوهش شامل اسناد بالادستی حوزه آموزش یعنی «چشم انداز بیست ساله ی جمهوری اسلامی ایران در افق ۱۴۰۴ شمسی»، «سیاست‎های کلی ایجاد تحول در نظام آموزش و پرورش»، «سند تحول بنیادین آموزش و پرورش»، «برنامه درسی ملی» و «تمام کتب درسی دوره ابتدایی» بود؛ که انتخاب از آنها به شیوه هدفمند صورت گرفت. نتایج تحلیل اسناد بالادستی نشان دهنده این بود که واژه نیکوکاری یکبار در قالب «گسترش فرهنگ نیکوکاری» در سند تحول بنیادین مطرح شده است و در سایر اسناد مفاهیم و مصادیق همتای آن مورد توجه قرار گرفته است. در نتیجه این تحلیل پنج دستاورد شناسایی شد که تبیین‎کننده آموزش نیکوکاری در مدارس ابتدایی ایران هستند: "پرورش دانش­آموز نیکوکار (به معنای کمک مادی به فقرای خودی)، محدودسازی ایثار و فداکاری به خودی­ها، باورداشتن کمک به دیگران خودی، تشویق امور خیر و وقف در قالب‎های حاکمیتی و کمک مادی به دیگران". همچنین، پیگیری سیاست‎ها و آموزه‎های مربوط به نیکوکاری و مفاهیم همتای آن در آموزش کودکان، در برنامه درسی آشکار مدرسه یعنی «کتاب‎های درسی» دوره ابتدایی تبلور یافته است که بیش از همه کتابهای درسی «قرآن» و «هدیه‎های آسمان» برای طرح آموزه‎های این مفهوم مورد استفاده قرار گرفته اند. در این بررسی آشکار شد که مجموعه آموزه‎ها و اندیشههای مورد نظر در ارتباط با نیکوکاری در مدارس ابتدایی ایران تحت سیزده مبحث اساسی سازماندهی و دنبال می‎شوند؛ که عبارتند از: "منطق، مفهوم، منش، جایگاه، انواع، مصادیق، تاثیرات، الگو و راهنمایان، آموزش، سفارش(توصیه)، ضرورت، بزرگداشت، نیروهای واسط و گستره نیکوکاری".

آموزش نیکوکاری, سیاست های آموزش نیکوکاری, واقعیت های آموزش نیکوکاری دوره ابتدایی, اسناد بالادستی