غلامحسن جعفری - گروه جغرافیای دانشکده علوم انسانی دانشگاه زنجان
خدیجه خان حسنی - گروه جغرافیا، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه زنجان، ایران

بررسی هویت مکانی و پراکندگی عوارض ماسه ای وابسته به شناخت مهم ترین عامل موثر دینامیکی آن، یعنی باد است. بدین منظور ارتباط آن با شکل گیری مراکز فشار با پتانسیل های متفاوت که منجر به ایجاد باد در سرعت های مختلف، به صورت ماهانه، فصلی و سالانه می شود، باید بررسی گردد. در این مقاله موقعیت مکانی تپه های ماسه ای در ارتباط با کانون های فشار و سرعت باد، به صورت توصیفی-تحلیلی مورد ارزیابی قرار می گیرد. به این منظور ابتدا در نقشه های توپوگرافی ایران، مناطق دارای انواع عوارض ماسه ای، مشخص گردید. با آماره ی میانگین، نقشه های سرعت باد و فشار سطح دریا طی بازه زمانی سی ساله (۲۰۲۰-۱۹۹۰) ترسیم و در ارتباط با مقر تپه های ماسه ای، مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد. سرعت باد از ماه اپریل به خصوص در مناطق مرکزی، شرقی و جنوب شرقی کشور روند افزایشی دارد و در ماه می در دشت کویر به ۵ متربرثانیه نیز می رسد. در ماه ژوئن با کاهش فشار، در همه قسمت های شرق و جنوب شرق سرعت باد بیشتر می شود. با کاهش فشار در مناطق مرکزی و حوضه های داخلی، سرعت باد و در نتیجه مقدار جابجایی توده های ماسه ای به حداکثر خود می رسد. در ماه سپتامبر شرایط استقرار سیستم های کم فشار گرمایی یا سیکلونی در مقر تپه های ماسه ای فراهم می شود؛ ولی به دلیل تفاوت های ناچیز فشار این مناطق با نواحی اطراف، سرعت باد کمتر از آستانه لازم برای جابجایی مواد است. در فصول سرد سال با توجه به استقرار سیستم های آنتی سیکلونی، سرعت باد کاهش می یابد و سرعت باد به زیر آستانه جابجایی مواد می رسد.

عارضه های بادی, باد, فشار, ایران