پوریا ادیبی - استادیار گروه بیهوشی، مرکز تحقیقات بیهوشی، مراقبت ویژه و کنترل درد، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان، بندرعباس، ایران.
رضا صحرایی - دانشیار گروه بیهوشی، مرکز تحقیقات بیهوشی و کنترل درد، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی جهرم، جهرم، ایران.
مجید وطن خواه - دانشیار گروه بیهوشی، مرکز تحقیقات بیهوشی، مراقبت ویژه و کنترل درد، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان، بندرعباس، ایران.
بی بی منا رضوی - استادیار گروه بیهوشی، مرکز تحقیقات بیهوشی، مراقبت ویژه و کنترل درد، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان، بندرعباس، ایران.
طیبه زارعی - استادیار گروه بیهوشی، مرکز تحقیقات بیهوشی، مراقبت ویژه و کنترل درد، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان، بندرعباس، ایران.
سمیرا زنبق - استادیار گروه بیهوشی، مرکز تحقیقات بیهوشی، مراقبت ویژه و کنترل درد، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان، بندرعباس، ایران.
الهه رحمانیان - متخصص بیهوشی و مراقبتهای ویژه، مرکز تحقیقات بیهوشی و کنترل درد، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی جهرم، جهرم، ایران.
سمیه مهرپور - استادیار گروه بیهوشی، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی قم، قم، ایران.

مقدمه: سردرد پس از بی­ حسی نخاعی، یک مشکل شایع در زنان باردار تحت سزارین با بی­ حسی نخاعی می­ باشد. از بین روش­ های بی­ حسی ناحیه ای، بی­ حسی نخاعی یکی از رایج ­ترین روش­ ها جهت اعمال سزارین می­ باشد که عمدتا با دو تکنیک مدین و پارامدین انجام می­ شود. بنابراین مطالعه حاضر با هدف مقایسه دو روش مدین و پارامدین بر میزان بروز سردرد پس از بی­ حسی نخاعی در زنان تحت بی ­حسی اسپاینال به صورت یک مطالعه مرور نظامند انجام گرفت. روش کار: در این مطالعه مرور نظامند جهت یافتن مقالات مرتبط، پایگاه­ های اطلاعاتی Scopus، PubMed، Magiran، SID، Medlib، Cochrane، Science Direct و موتور جستجوگر Google Scholar با کلید واژه های فارسی مدین، پارامدین، سردرد پس از بی­ حسی نخاعی، سزارین، بی­ حسی اسپاینال و کلید واژه های انگلیسی Median، Paramedian، PDPH، Cesarean Section، Spinal Anesthesia به دو زبان فارسی و انگلیسی، بدون محدودیت زمانی تا تاریخ ۲۰ اردیبهشت ۱۴۰۲ جستجو شدند. جهت ارزیابی کیفی مقالات از چک لیست جداد استفاده شد. یافته ­ها: مطالعات وارد شده در مرور سیستماتیک شامل ۱۱ مطالعه و محدوده انجام مطالعات بین سال ­های ۲۰۲۱-۲۰۰۹ بود. در مجموع ۱۱۹۵ بیمار با کلاس بیهوشی ۱ و ۲ وارد مطالعه شدند. در ۴ مطالعه بین دو رویکرد مدین و پارامدین هیچ تفاوت آماری معنی داری بین دو گروه وجود نداشت. در ۶ مطالعه روش پارامدین باعث بروز سردرد کمتر نسبت به مدین و در ۱ مطالعه روش مدین باعث بروز سردرد کمتر نسبت به پارامدین شده بود. نتیجه­ گیری: استفاده از روش پارامدین نسبت به تکنیک مدین می ­تواند باعث بروز کمتر سردرد پس از بی­حسی نخاعی بعد از عمل جراحی سزارین شود. پیشنهاد می­ شود متخصصین بیهوشی در صورت امکان از تکنیک پارامدین جهت بی­ حسی اسپاینال برای زنان تحت عمل جراحی سزارین استفاده کنند تا از بروز سردرد پس از بی­ حسی نخاعی بعد از عمل جراحی در این بیماران جلوگیری یا کاهش دهند.

بی­ حسی اسپاینال, پارامدین, سردرد, مدین