اسما مشت زن - گروه علوم و مهندسی باغبانی، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه هرمزگان
علیرضا یاوری - گروه علوم و مهندسی یاغبانی- دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی- دانشگاه هرمزگان
مژگان سلیمانی زاده - گروه علوم و مهندسی باغبانی- دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی- دانشگاه هرمزگان بندرعباس- ایران

مریم­گلی دارویی با نام علمیSalvia officinalis L.  گیاهی علفی و چندساله و متعلق به تیره نعناع (Lamiaceae) می­باشد. این گیاه به دلیل دارا بودن اسانس، یک گیاه مهم اقتصادی در نظر گرفته می­شود. امروزه اسانس این گونه، در صنایع داروسازی، عطرسازی و فرآورده­های آرایشی- بهداشتی کاربردهای مهمی دارد. خشک کردن فرآیند پس از برداشتی است که در کشت و کارهای با مقیاس صنعتی، به­دلیل حجم بالای گیاه تازه تولیدی نیازمند فضای مکانی بزرگ و هزینه­های بالا، چه به لحاظ سخت­افزاری و چه به لحاظ نیروی انسانی، می­باشد تا پس از آن جهت استخراج اسانس به کارخانه انتقال یابد. بنابراین، این پژوهش با هدف بررسی عملکرد کمی و کیفی اسانس گیاه مریم­گلی دارویی در نوبت­های برداشت مختلف در طول فصل رشد از گیاه تازه و خشک در شرایط آب و هوایی شهرستان سعادت­شهر استان فارس انجام شد. بدین منظور، آزمایشی به­صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک­های کامل تصادفی با ۳ تکرار اجرا گردید. عامل اول شامل سه نوبت برداشت و عامل دوم نوع ماده گیاهی (تازه و خشک) بود. نتایج نشان داد که اثر متقابل نوبت برداشت × نوع ماده گیاهی بر بازده اسانس گیاه مریم گلی در سطح احتمال ۱ درصد معنی­دار شد. مقایسه میانگین اثرات متقابل نوبت برداشت و نوع ماده گیاه نشان داد که بالاترین بازده اسانس گیاه مریم گلی مربوط به نوبت برداشت دوم و ماده گیاهی خشک که معادل ۱۸/۱ درصد (وزنی/وزنی) بود، به­دست آمد که نسبت به دیگر تیمارها، اختلاف معنی­داری را نشان داد. بررسی ترکیب­های تشکیل­دهنده اسانس این گونه مشخص کرد که در مجموع ۳۴ ترکیب در اسانس سرشاخه­های گل­دار گیاه مریم­گلی در نمونه های جمع­آوری شده شناسایی شد. هیدروکربن­های منوترپنی گروه اصلی سازنده ترکیبات در همه نمونه­های گیاهی مورد مطالعه بود. ترکیب های شاخص تشکیل­دهنده اسانس عبارت از ۱، ۸- سینئول، آلفا- توجون، بتا- پینن و کامفور بودند. نتایج نشان داد که اثر متقابل نوبت برداشت × نوع ماده گیاهی بر ۱، ۸- سینئول معنی­دار نمی­باشد، اما در ترکیبات آلفا- توجون و کامفور در سطح احتمال ۱ درصد و در بتا- پینن در سطح احتمال ۵ درصد معنی­دار گردید. در مجموع یافته­های حاصل از این پژوهش نشان داد که بیشترین عملکرد کمی اسانس در شرایط آب و هوایی سعادت­شهر استان فارس، از ماده گیاهی خشک و در نوبت برداشت دوم حاصل شد. این در حالی است که بیشترین میزان ترکیب­های هیدروکربن، به­عنوان شاخص کیفی اسانس مریم­گلی، در نوبت برداشت سوم در هر دو ماده گیاهی تازه و خشک مشاهده شد.

اسانس, خشک کردن, عملکرد, هیدروکربن های منوترپنی